Search This Blog

Friday, June 21, 2019

რა სჭირდება რესპუბლიკას?



გუშინდელი სამწუხარო მოვლენების შემდეგ დასკვნების გამოტანის დროა, ვიდრე ეს ჯერ კიდევ არ არის დაგვიანებული.
დავიწყოთ ლგბტ-სა და „კომბლების“ საკითხის განხილვით.
ქვეყანაში არსებობს ლგბტ საზოგადოება, რომელსაც ე.წ. „პრაიდის“ ანუ სიამაყის აღლუმის ჩატარება სურდა (და ალბათ, ახლაც სურს). ასეთი აღლუმები დასავლეთის ქვეყნებში XX ს-ის 70-იანი წლებიდან ტარდება. ქართული ლგბტ საზოგადოების წარმომადგენლებს ამ ტრადიციის საქართველოში დანერგვა სურთ.
მეორე მხრივ, არსებობს საზოგადოების გარკვეული ნაწილი, რომლისთვისაც ამგვარი აღლუმი კატეგორიულად მიუღებელია. „სიამაყის“ მარში მათთვის მორალური დაცემისა და დაკნინების გამომხატველია.
როგორ შეიძლება ამ ურთიერთდაპირისპირებული ნაკადების შეთავსება? როგორ არის შესაძლებელი, რომ, ერთი მხრივ, სახელმწიფომ გაითვალისწინოს უმრავლესობის ინტერესი და, ამავე დროს, არ შელახოს უმცირესობის უფლებები?
ბელგიელი პოლიტიკის თეორეტიკოსი, ქ-ნი შანტალ მუფი (დაიბ. 1943 წ.) ასეთ ვითარებას „დემოკრატიულ პარადოქსს“ უწოდებს. იგი თვლის, რომ ლიბერალური დემოკრატიების წიაღში გადაულახავი წინააღმდეგობა არსებობს, ერთი მხრივ, დემოსის ანუ ხალხის ინტერესებსა და მეორე მხრივ, ინდივიდუალურ უფლებებს შორის. მუფი მიიჩნევს, რომ ლიბერალური დემოკრატია ამ ორი შეურიგებელი ტენდენციის მორიგების ილუზიას ქმნის, მაშინ როდესაც ასეთი რამ პრინციპულად შეუძლებელია. სწორედ ამიტომ, მუფის აზრით, საჭიროა, უარი ვთქვათ ე.წ. „საყოველთაო კონსენსუსის“ მოდელებზე და ვაღიაროთ, რომ დემოკრატიის შიგნით ყოველთვის იქნებიან დაპირისპირებული ჯგუფები, რომლებიც ვერასოდეს მორიგდებიან. თუმცა, ამ ჯგუფებს შორის დაპირისპირება მუფისთვის სამკვდრო-სასიცოცხლო დაპირისპირება (ანტაგონიზმი) როდია. მისი აზრით, საჭიროა „აგონიზმის“ ანუ კონკურენციის არსებობა ამ ჯგუფებს შორის, რაც იმას ნიშნავს, რომ ეს ჯგუფები ერთმანეთს სამართლებრივი ჩარჩოების ფარგლებში დაუპირისპირდებიან.
მუფს ვეთანხმები იმაში, რომ ე.წ. ლიბერალური დემოკრატიის წიაღში მართლაც არსებობს მოურიგებელი წინააღმდეგობა. თუმცა, ეს პრობლემა გაცილებით უფრო ძველია. მე მას „დემოსისა და სოკრატეს დაპირისპირებას“ ვუწოდებ. დემოკრატიული ათენი სიკვდილით სჯის სოკრატეს, რადგან მის შეხედულებებს და მის ფიგურას მიუღებლად მიიჩნევს. ინდივიდისა და საზოგადოების დაპირისპირება კაცობრიობის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი პრობლემაა, რომელიც (თავს ვერ ვიკავებ, რომ არ აღვნიშნო) ქართული მთების ღვიძლმა შვილმა ვაჟა-ფშაველამ შესანიშნავი დრამატიზმით ასახა თავის შემოქმედებაში.
რა შეიძლება ითქვას ლგბტ საზოგადოებისა და „კომბლების“ საკითხთან დაკავშირებით ამის ფონზე?
წინააღმდეგობა, რომელიც არსებობს საზოგადოების დიდ ნაწილსა და ლგბტ საზოგადოებას შორის, არ არის მხოლოდ ერთი გარკვეული ჯგუფის პრობლემა, რომლის წევრებსაც წარმოუდგენიათ, რომ ამ საკითხის გადაჭრა კომბლების თლით, ლოცვით ან ვიღაცეებისთვის თავ-პირის დამტვრევითაა შესაძლებელი. პრობლემა უფრო სიღრმისეულია და ჩემი აზრით, ის აჩვენებს, რომ ქართული საზოგადოება ჯერ კიდევ არ არის მზად ლიბერალური დემოკრატიისთვის. ქართულ „დემოკრატიაში“ ჯერ ხალხმა, დემოსმა ვერ მონახა თავისი ადგილი. შესაბამისად, მცირე ჯგუფების ბრძოლაც ემანსიპაციის ანუ გათავისუფლებისთვის ხალხის (დემოსის) გაღიზიანებას იწვევს, რადგან თავად ქართველი ხალხი არაა ჯერ კიდევ ბოლომდე გათავისუფლებული ეროვნული, პოლიტიკური და სოციალურ-ეკონომიკური ჩაგვრისგან.
მსგავსი არგუმენტი აქვს კარლ მარქსს თავის ნაშრომში „ებრაელთა საკითხის შესახებ“ (1844 წ.), სადაც იგი საყვედურობს ებრაელებს, რომ ისინი ეგოისტები არიან, რადგან მხოლოდ თავიანთთვის ითხოვენ ემანსიპაციას მაშინ, როდესაც მოსახლეობის დიდი ნაწილი თავად არაა ემანსიპირებული.
მე მარქსივით ხისტი არ ვიქნები. ვიტყვი იმას, რომ ჩემი აზრით, ადამიანთა დიდი ნაწილისთვის ლგბტ საზოგადოების საკითხები მეასეხარისხოვანი და გამაღიზიანებელია სწორედ იმის გამო, რომ თავად საზოგადოება როგორც მთლიანი, თავად ხალხი განიცდის სამი სახის ძირითად ჩაგვრას:
1. ხალხი განიცდის ეროვნულ ჩაგვრას რუსეთის სახელმწიფოს მხრიდან - უამრავი ადამიანი ვერ ბრუნდება თავის მშობლიურ მიწა-წყალზე. ეს ჩვენი ერის შეუხორცებელი იარაა და მისი წყლულები თავს ყოველდღიურად გვახსენებენ;
2. ხალხი განიცდის ჩაგვრას პოლიტიკური ელიტების მხრიდან, რომლებიც, როგორც კი ხელისუფლების სათავეში აღმოჩნდებიან, მალევე ივიწყებენ ჭეშმარიტი რესპუბლიკანიზმის პრინციპებს. რომელია ეს პრინციპები? ხელისუფლების შტოთა შორის მკაცრი ბალანსის დაცვა და სახალხო კეთილდღეობაზე ზრუნვა. ჯერჯერობით, ყოველი ხელისუფლება თავის კლანურ ინტერესებზე ზრუნავდა და ნაკლებად ფიქრობდა სახალხო კეთილდღეობაზე.
3. ხალხი განიცდის სოციალურ-ეკონომიკურ ჩაგვრას მსხვილი კორპორაციებისგან, რომლებიც სახელმწიფოსთან შეთანხმებულად სისხლს წოვენ ჩვენს მოსახლეობას და ცხოვრებისთვის უღირს პირობებს ქმნიან, რის გამოც ათეულ ათასობით ჩვენი მოქალაქე გარბის მშობლიური ქვეყნიდან უცხო მხარეში. მაღალი ფასები პროდუქტებზე, საწვავზე, სხვადასხვა საქონელზე, უხარისხოდ შესრულებული ტენდერები, რომლებითაც სახელმწიფოსთან გარიგებული კომპანიები და სახელმწიფო მოხელეები ჯიბეებს ისქელებენ, კატასტროფულად დაბალი ხელფასები და ამის ხარჯზე მდიდართა პარპაში ჩვენს ქვეყანაში აუტანელ და ცინიკურ ხასიათს იღებს. ხოლო როდესაც ხელისუფლება უძლურია, აღკვეთოს ეკონომიკური სიდუხჭირე (და სულაც, ხელს უწყობს მას), მაშინ, როგორც ჯერ კიდევ ამერიკელი ფილოსოფოსი ჯონ დიუი აღნიშნავდა, იწყება დემოკრატიული ინსტიტუტების კრიზისი, თავად დემოკრატია დგება ეჭვქვეშ.
ეს სამი სახის ჩაგვრა ერთად აწვება საქართველოს მოქალაქეებს. ვერ გავიზიარებ მემარცხენეების პოზიციას, რომლებიც ყველაფერს ნეოლიბერალიზმს აბრალებენ და იშვიათად წაცდებათ სიტყვა ეროვნულ ჩაგვრაზე. ვერ გავიზიარებ მემარჯვენეების პოზიციასაც, რომლებიც ყველაფერს მხოლოდ რუსეთს აბრალებენ. საქართველოს მოქალაქეები საკუთარი ხელისუფლებებისგან და მსხვილი კომპანიებისგან არანაკლებ ტანჯვას განიცდიან! ჩემი აზრით, ქართული დემოკრატიის წინაშე არსებული პრობლემის გააზრებას მხოლოდ მაშინ დავიწყებთ, როდესაც გავაცნობიერებთ, თუ რა იწვევს ჩვენს ტანჯვას.
მაგრამ მხოლოდ პრობლემის გაცნობიერება საკმარისი არაა, თუკი ამ პრობლემების გადაჭრა ხალხის კეთილდღეობაზე მზრუნველმა ჯგუფმა არ აიღო ხელში. ქართული საზოგადოების პრობლემად ის მიმაჩნია, რომ ჩვენ არ შეგვწევს ადეკვატური პოლიტიკური სივრცის ორგანიზების უნარი: აღტკინებულები ვყვირივართ, ვიბრძვით და ბოლოს მაინც არაფერი გამოგვდის; ვირჩევთ ლიდერებს, რომლებიც სწრაფად გვბეზრდება; ჯერ ვაღმერთებთ მათ, შემდეგ კი მათ კერპებს ვამსხვრევთ და ამ ნამსხვრებებს აღგზნებულები ვთელავთ; ძალიან ბევრ ემოციას ვხარჯავთ და გონივრულად კი საქმეს არ ვუდგებით.
ხალხის კეთილდღეობაზე ორიენტირებული რესპუბლიკის შექმნას, პირველ რიგში, გაწონასწორებული და დაბალანსებული, შორსმჭვრეტელი ლიდერები სჭირდება და არა ემოციურ ტალღაზე მყოფი ავანტიურისტები. გუშინდელი მოვლენების შემდეგ ერთ-ერთი ოპოზიციური პარტიის ლიდერმა განაცხადა, რომ „ხალხი თავად იღებს სადავეებს ხელშიო“. ასეთი განცხადებები საშიშია. აღტკინებული ხალხი ყოველთვის სპონტანურია და ემოციური. მას შემდეგ, რაც ემოციები ჩაცხრება, პოლიტიკოსებმა უნდა იმუშაონ და ხალხის საკეთილდღეოდ ემოციების დაოკებისკენ უფრო ისწრაფონ, ვიდრე მღელვარებებისა და ქაოსისკენ იმ იმედით, რომ მღვრიე წყალში თავიანთი ოქროს თევზის დაჭერას უფრო ადვილად შეძლებენ. ჩემთვის, როგორც რიგითი მოქალაქისთვის, ერთნაირად მიუღებელია როგორც ხელისუფლების მხრიდან ყველაფრის ოპოზიციაზე გადაბრალება, ასევე, ოპოზიციის გარკვეული ჯგუფების მიერ ხალხის სახელით მანიპულირება. ჩემი აზრით, ვერც არსებული ხელისუფლება და ვერც ოპოზიცია პოლიტიკური კულტურის მაგალითს ვერ გვიჩვენებს. მათ ერთმანეთის ლანძღვა-გინებას გადააყოლეს ხალხის ინტერესები. მათ ვერ მოახერხეს მორიგება ვერც ერთ პრინციპულ საკითხზე და ქართული პარლამენტი კლოუნადად გადააქციეს.
რა სჭირდება რესპუბლიკას?
1. რესპუბლიკას სჭირდება ხალხის ინტერესების გამომხატველი ხელისუფლება.
2. ეს ხელისუფლება უნდა იყოს მუდმივი დიალოგისა და დებატების რეჟიმში ოპოზიციასთან და არა მუდმივი ლანძღვის რეჟიმში. ის ხელისუფლებაცა და ის ოპოზიციაც, რომლებიც მუდმივად ერთმანეთს ლანძღავენ, ერთნაირად უსარგებლონი არიან ხალხისთვის.
3. რესპუბლიკას სჭირდება აქტიური მოქალაქეები! „რესპუბლიკა“ ხომ ლათინური სიტყვაა და „ხალხის საქმეს“ ნიშნავს. თუკი არ გავაცნობიერებთ, რომ, მაგალითად, უხარისხოდ შესრულებული ტენდერი ყველას ჯიბიდან ფულის მოპარვას ნიშნავს, ვერ გვექნება რესპუბლიკა. რესპუბლიკის ნაცვლად გვეყოლება მმართველი პარტიები, რომელთა დამქაშები ისევ ჩვენი სახელით სისულელეებით გამოგვიჭედავენ თავს და რომლებიც მხოლოდ საკუთარი ჯიბეების გასქელებაზე იზრუნებენ.
4. ჯერ თავად ხალხი უნდა გამოერკვეს, გამოთავისუფლდეს, წამოდგეს ფეხზე, ის ბორკილები შეარხიოს და შეანჯღრიოს, რომლებიც მის ხორცშია ჩამჯდარი და მის თავისუფალ მოძრაობას უშლის ხელს. სამმაგი ჩაგვრა, რომელსაც საქართველოს მოქალაქეები, ქართული დემოსი განიცდის, ლიბერალური დემოკრატიის მოდელის ერთი-ერთზე გადმოტანის საშუალებას არ გვაძლევს და კიდევ კარგა ხანი არ მოგვცემს. ლგბტ საზოგადოების და კიდევ სხვა ჯუფების პრობლემების გადაჭრა იმაზეა დამოკიდებული, თუ რა მდგომარეობაში იქნება ხალხი. ვიდრე ეროვნული, პოლიტიკური და სოციალურ-ეკონომიკური ჩაგვრის გაერთიანებული შედეგები გავარვარებული დაღივით აწვება ქართული საზოგადოების სხეულს, დემოსი მუდამ გაღიზიანებული შეხვდება მისი ცალკეული ნაწილების ინტერესების გამოხატვის მცდელობებს. ათენი ისევ დასჯის სოკრატეს სიკვდილით.
5. ეს რომ არ მოხდეს, მეტი წინდახედულება გვმართებს, როგორც ერს. ჩვენი ფიცხი ბუნება და თანდაყოლილი სიამაყე ხელს გვიშლის იმაში, რომ რესპუბლიკაზე ვიფიქროთ და ვიმოქმედოთ. თუმცა, რესპუბლიკას ორივე მათგანი ყოველთვის სჭირდება: ფიქრიც და მოქმედებაც. რესპუბლიკა ხომ ხალხის საქმეა, ხალხი კი ცოცხალი ორგანიზმია. მაშ, ვეცადოთ, რომ უკეთესი პოლიტიკოსები გამოვარჩიოთ, რომლებისთვისაც ამოსავალი წერტილი საკუთარი ძალაუფლების შენარჩუნება კი არა, არამედ ხალხის სამსახური იქნება; ისეთი პოლიტიკოსები, რომლებისთვისაც სანიმუშო იქნება დიდი ქართველი მამულიშვილის სიტყვები:
მას ნუღარ ვსტირით; რაც დამარხულა,
რაც უწყალოს დროთ ხელით დანთქმულა;
მოვიკლათ წარსულ დროებზედ დარდი...
ჩვენ უნდა ვსდიოთ ეხლა სხვა ვარსკვლავს,
ჩვენ უნდა ჩვენი ვშვათ მყოობადი,
ჩვენ უნდა მივსცეთ მომავალი ხალხს...

6. თუმცა, ხალხის სახელით პოლიტიკოსებმა შესაძლოა, მრავალი უმსგავსობა ჩაიდინონ (აკი, სჩადიან კიდეც!). შესაბამისად, საჭიროა ხელისუფლების შტოთა მუდმივი საზოგადოებრივი კონტროლი. ეს იმიტომ, რომ ჩვენთან თავად ხელისუფლება ამას ვერ ახერხებს. ქართული აღმასრულებელი ხელისუფლება ბაყბაყ-დევივით ნთქავს საკანონმდებლო და სასამართლო ხელისუფლებას. ნამდვილად დიდ მადას აღძრავს საქართველოს მშვენიერი ჰაერი მასში და ვერც თბილისში არსებული გამონაბოლქვი უკარგავს ჩვენს ხელისუფლებებს ამ მშვენიერ მადას. ჰოდა. ამიტომაც, საჭიროა ალიკაპი ამოედოს ამ უმსგავსობას, კონსტიტუციის უმოწყალო გაუპატიურებები რომ ახლავს ფონად თან.
7. კლასიკური კონსტიტუციონალური მოდელის თანახმად, ხალხი უზენაეს ძალაუფლებას ფლობს, ხოლო ხელისუფლება - შეზღუდულ ძალაუფლებას. ქართულ სახელმწიფოში ეს შეტრიალებულია. ხელისუფლებები ფლობენ შეუზღუდავ ძალაუფლებას და რასაც სურთ, იმას აკეთებენ, ხოლო ხალხის ძალაუფლება შეზღუდულია. სწორედ ამიტომ, მკაცრი აზრით, თუ ვიტყვით, 1992 წლის შემდეგ ჩვენ დემოკრატია კი არა, ოლიგარქია გვაქვს. სახელმწიფო კრიზისები რომლებიც ჩვენ გვქონდა, სხვადასხვა ოლიგარქიული რეჟიმების კრიზისებია, რომლებიც თავს დემოკრატიებად ასაღებდნენ. დემოკრატიული რესპუბლიკა ანუ სახალხო რესპუბლიკა, სადაც ხალხი მის წინაშე ანგარიშვალდებული წარმომადგენლების მეშვეობით საკუთარ თავს მართავს, ჩვენ ჯერ კიდევ შესაქმნელი გვაქვს. ასე რომ, რესპუბლიკას, პირველ რიგში, რესპუბლიკის შექმნა სჭირდება! ამის განხორციელება კი მხოლოდ რესპუბლიკანური სულისკვეთებით განმსჭვალულ ადამიანებს შეუძლიათ, quod nullus sit patriae consulendi modus aut finis bonis (რადგან კარგი ადამიანების თავდადება სამშობლოს მიმართ უსაზღვროა). ამით დროებით გემშვიდობებით. Vale.
რესპუბლიკის მეგობარი


Tuesday, May 28, 2019

სახელმწიფოებრივი პოზიცია თუ ემოციების აყოლა? ბევრისთვის არც თუ ისე სასიამოვნო წერილი

ბოლო პერიოდში სოციალურ ქსელებში სულ უფრო ხშირად მხვდება დავით გარეჯის მონასტერთან დაკავშირებული ემოციური განცხადებები. ქართულ ინტერნეტ-სივრცეში წაიკითხავთ წერილებს, რომლებშიც აზერბაიჯანის მხარეს ადანაშაულებენ მცოცავ ოკუპაციაში, ხოლო ჩვენს სახელმწიფოს - უმოქმედობაში. ამ წერილების ავტორები იხსენებენ ჩვენს ისტორიას და აქტიური ქმედებებისკენ მოუწოდებენ ადამიანებს.


არც აზერბაიჯანულ ინტერნეტ-სივრცეშია სამოთხისებური სიმშვიდე. ბევრი რუსულენოვანი წერილი (სამწუხაროდ, აზერბაიჯანული არ ვიცი) საქართველოს და ქართველების წინააღმდეგაა მიმართული. ქართულ სახელმწიფოს და ქართველებს შოვინიზმში ადანაშაულებენ და აცხადებენ, რომ არც ერთ მტკაველ აზერბაიჯანულ მიწას არ დათმობენ.

თავიდანვე უნდა ვთქვა, რომ თუ ასე გაგრძელდა, რისი საშიშროებაც ნამდვილად არსებობს, ეს კარგს არაფერს მოუტანს არც საქართველოს და არც აზერბაიჯანს.

დავიწყოთ ისტორიით. ქართულ სივრცეში ამტკიცებენ, რომ ისტორიულად ეს სივრცე საქართველოს განუყოფელი ნაწილი იყო, რომ ეს ქრისტიანული მონასტერი იმთავითვე ქართული კულტურის წიაღში ამოიზარდა და განვითარდა. კი ბატონო, გასაგებია ეს პოზიცია. მაგრამ ის, რაც ქართულ სივრცეში ხშირად გვავიწყდება, არის ის, რომ აზერბაიჯანულ მხარეს თავისი ისტორია აქვს, ისტორიის თავისი ხედვა, რომლის თანახმად ეს ტერიტორია აზერბაიჯანის განუყოფელი ნაწილი უნდა იყოს.

მიუხედავად იმისა, თუ ვის მხარესაა ისტორიული სამართლიანობა (თავისთავად ძალზე საკამათო ცნება, მე თუ მკითხავთ), ერთი რამ, ჩემი აზრით, ცხადია: ისტორიული ფაქტების დახვავება, რომლებსაც როგორც ერთი, ისე მეორე მხარე თავის სასარგებლოდ იშველიებს, დაძაბულობის ესკალაციას უწყობს ხელს და არანაირად არ შველის პრობლემის გადაჭრას.

ისტორიული ფაქტების არგუმენტებად მოყვანას მაშინ ექნებოდა საბოლოო მნიშვნელობა, რომ ყოფილიყო მესამე მხარე, რომელსაც წარვუდგენდით ამ არგუმენტებს როგორც ქართველები, ასევე, აზერბაიჯანელები და შევეცდებოდით, რომ იქ გვემტკიცებინა ამა თუ იმ პოზიციის სამართლიანობა.

მაგრამ ახლა რას ვიღებთ „დიადი“ ისტორიული ფაქტების ფრიალით როგორც ქართველები, ასევე, აზერბაიჯანელები? ზიზღის და სიძულვილის დიდ დოზებს ერთმანეთის მიმართ, დაძაბულობის ზრდას რეგიონში და უსიამოვნო პროგნოზებს.

მაშ, რა უნდა იყოს გამოსავალი?

გამოსავლად მესახება პოლიტიკის სფეროს გააქტიურება, რომელსაც უპირატესი მნიშვნელობა უნდა მიენიჭოს ისტორიასთან შედარებით. ერთია ის, რაც იყო და რაც მოხდა და მეორეა ის რეალობა, რომლის წინაშეც ვდგავართ როგორც ქართველები, ასევე, აზერბაიჯანელები. ორივე მხარე უნდა დაფიქრდეს იმაზე, აწყობს თუ არა დაძაბულობის ესკალაცია. არა მგონია, გონივრულ პოლიტიკოსს ასეთი დაძაბულობა ნორმალურად მიაჩნდეს.

ამიტომაც, საჭიროა სახელმწიფო პირებს შორის უმაღლეს დონეზე გაირკვეს ეს საკითხი. ჩვენი ხელისუფლების მეთაურებმა კარგად უნდა გააცნობიერონ, რომ საზოგადოებისთვის დავით გარეჯის საკითხი ძალზე მტკივნეულია. საკითხს კი არ უნდა წაუყრუონ, არამედ ეფექტურად იმოქმედონ და პირისპირ გაარკვიონ აზერბაიჯანულ მხარესთან ის პრობლემები, რომლებიც არსებობს. ამავე დროს, ჩვენი საზოგადოება ამ პროცესების შესახებ მაქსიმალურად ინფორმირებული უნდა იყოს. ჩვენ გვაქვს უფლება, ჩვენს მიერ არჩეულ ხელისუფლებას ანგარიშის ჩაბარება მოვთხოვოთ.

მაგრამ ახლა მეჩვენება, რომ საზოგადოება ერთ მხარესაა აღშფოთებული და გამწყრალი, ხოლო ხელისუფლება - მეორე მხარეს, ზემოთ, მაღლა იყურება, აქაოდა არაფერი მომხდარა. ნეტაი ერთი თქვენ, რაღაზედ შფოთავთ და ჯავრობთო.

როგორ არ ვიჯავროთ და ვიშფოთოთ, პატივცემულო ხელისუფლებავ, როდესაც დღითიდღე ვხედავთ, როგორ იზრდება, ზვავივით როგორ იკრებს ძალას სიძულვილი და ზიზღის ენა. ერთი პატარა ნაპერწკალი და საქმე შეიძლება წახდეს. ერთი პატარა გაუგებრობა რომ მოხდეს დავით გარეჯში, შელაპარაკება, ჩხუბი, გაწევ-გამოწევა, ცუდ შედეგებს მივიღებთ ყველანი, ქართველებიც და აზერბაიჯანელებიც.

არ შეიძლება ასე. გონივრული პოლიტიკა ვერ იქნება შემთხვევითობებსა და ემოციებზე დამოკიდებული. გონივრული პოლიტიკა უფრო მეტად თავით უნდა აზროვნებდეს და არა მხოლოდ გულით. ემოციებმა და აღტკინებამ გადაჩეხა იტალიელები და გერმანელები უფსკრულში მეორე მსოფლიო ომის დროს. დიადი იდეებით შეპყრობილებს, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რა მოცემულობა გვაქვს, როგორი რეალობა და სინამდვილე.

მერედა როგორია ეს სინამდვილე?

საქართველოში საკმაოდ ბევრი ეთნიკური აზერბაიჯანელი ცხოვრობს. დარწმუნებული ვარ, ეს კონფლიქტი მათ ერთობ უხერხულ მდგომარეობაში აგდებს. კონფლიქტის ესკალაციის შემთხვევაში რა შეიძლება მოხდეს, ამის წარმოდგენაც არ მინდა. ამაზე საქართველოს ხელისუფლებამაც უნდა იფიქროს და აზერბაიჯანის მთავრობამაც.

გარდა ამისა, რა გახდა ეს საზღვარი ასეთი დაუდგენელი? თუ დამოუკიდებლობის აღდგენის შემდეგ (ვგულისხმობ 1991 წელს) დავით გარეჯის ტერიტორიის იმ ნაწილს, რომელზეც ახლა დავა მიმდინარეობს, აზერბაიჯანული მხარე აკონტროლებდა, მაშინ, მე თუ მკითხავთ, ეს მხარე აზერბაიჯანს უნდა დარჩეს, მხოლოდ იმ პირობით, რომ ქართველი მომლოცველები და მნახველები იქ ნებისმიერ დროს შეძლებენ შესვლას. ხოლო თუკი დამოუკიდებლობის აღდგენის შემდეგ ტერიტორიის ეს ნაწილი ჩვენი იყო და შემდეგ გადმოვიდა იქ აზერბაიჯანული მხარე, ეს ძალიან ცუდია და ეს ცუდია ორმაგად: 1. იმიტომ, რომ ჩვენ ვერ დავიცავით ის, რაც ჩვენი იყო და 2. ასეთ შემთხვევაში აზერბაიჯანულ მხარეს აუღია ის, რაც მისი არ იყო.

ნებისმიერ შემთხვევაში, ფაქტობრივი მოცემულობა უსიამოვნო გვაქვს. კონფლიქტის გადასაჭრელად უნდა არსებობდეს მკაფიოდ გამოხატული პოლიტიკური ნება. მესმის, რომ ქართული ეკლესიისთვის არასასიამოვნოა მონასტრის ტერიტორიის აზერბაიჯანულ მხარედ აღიარება, მაგრამ ისიც კარგად უნდა გაცნობიერდეს, რომ კონფლიქტის ესკალაციამ კიდევ უფრო არასასიამოვნო შედეგები შეიძლება მოიტანოს. დავით აღმაშენებელმა სახელმწიფო პრინციპებს დაუქვემდებარა თავისი პოლიტიკა. ჩვენს შემთხვევაშიც გადამწყვეტი სიტყვა სახელმწიფომ უნდა თქვას.

ჩემს ნათქვამს შემდეგნაირად შევაჯამებ:

• ისტორიული ფაქტების ემოციურ კონტექსტში ჩართვა პრობლემას ვერ წყვეტს. ფაქტია, ვითარება კიდევ უფრო იძაბება.
• წინა პლანზე უნდა გამოვიდნენ პოლიტიკოსები, ხელისუფლების წარმომადგენლები და ისინი პირისპირ კონტაქტზე უნდა გავიდნენ აზერბაიჯანულ მხარესთან. ხელისუფლებამ ეს პროცესი მაქსიმალურად გამჭვირვალედ უნდა წარმართოს.
• ერთხელ და საბოლოოდ დადგინდეს, რა ნაწილია დავით გარეჯში ჩვენი და რა - არა. ვინც ამას წაიკითხავს და იტყვის, გიორგი თავაძე ტერიტორიების გადაცემის მომხრეაო, ვეტყვი, რომ ტყუის. მე არ ვარ ტერიტორიების გადაცემის მომხრე. მაგრამ თუკი მეორე მხარესაც ასევე იზრდება დაძაბულობა, მაშინ კი ბატონო, ვემზადოთ ომისთვის და უბედურებისთვის.
• ომი და უბედურება არ მსურს. ამიტომ მიმაჩნია, რომ ჩვენმა სახელმწიფოებმა ეს საკითხი გონივრულად უნდა გადაწყვიტონ, ურთიერთდათმობების საფუძველზე (ამას ხაზს ვუსვამ. რაღაც უნდა დათმოს საქართველომ, რაღაც - აზერბაიჯანმა). ეს რომ მოხდეს, ამისთვის კეთილგონიერება და ჭკვიანი პოლიტიკაა საჭირო. ურაპატრიოტული ფრაზების ფრიალი რომ ტერიტორიებს არ გვიბრუნებს, ხომ ვხედავთ ამას, არა? რა ვიცი, მე მგონი, არ გვიბრუნებს.
• საზოგადოების ცნობილმა წევრებმა, ეკლესიის წარმომადგენლებმა (განსაკუთრებით მაღალი რანგის იერარქებმა) სასურველია, უფრო მოზომილი განცხადებები აკეთონ. დენთის კასრს ანთებული ასანთით არ ეთამაშებიან. და ამ დენთის კასრზე ახლა საქართველო და აზერბაიჯანი ერთად სხედან. 
• ჩვენ უნდა გადავწყვიტოთ, რა გვინდა, რა გვსურს: მშვიდობა რეგიონში თუ დაძაბულობა. თუ დაძაბულობა გვსურს, მაშინ გავაგრძელოთ ბაქი-ბუქი ორივე მხარემ და ვნახავთ, რომ მოგებული არავინ დარჩება. ამის გაკეთება უფრო ადვილია, მაგრამ შედეგები იქნება ცუდი. ხოლო თუკი მშვიდობა გვსურს, მაშინ ჯერ უნდა დავფიქრდეთ და მერე უნდა ვთქვათ, ჯერ ასჯერ უნდა გავზომოთ და შემდეგ უნდა გავჭრათ. ეს რთულია, ალბათ ძალიან რთულიც, მაგრამ მომავალი თაობებისთვის გაცილებით კეთილისმყოფელ შედეგებს მოიტანს. ვნახოთ, რა მოხდება.

Monday, May 20, 2019

„სამეფო კარის თამაშები“ – „ფილოსოფიური“ დასასრული?

გამოგიტყდებით: არ მეგონა, ოდესმე ამ სერიალის შესახებ თუ რაიმეს დავწერდი. „სამეფო კარის თამაშებს“ პირველად, თუ არ ვცდები, 2015 წელს ვუყურე. პირველივე სეზონიდან გამიჩნდა შინაგანი პროტესტის გრძნობა ნედ სტარკის სიკვდილით დასჯის გამო, რომელიც შემდგომში უფრო გამიმძაფრა სადიზმის, ხოცვა-ჟლეტისა და ტანჯვის ნატურალისტურმა კადრებმა. მიუხედავად ამისა, ყურებას რატომღაც მაინც განვაგრძობდი. ამას იმით ვხსნიდი, რომ უბრალოდ მაინტერესებდა, რა ბედი ეწეოდათ პერსონაჟებს :-) მერვე სეზონამდე მოღწეულს, ერთი სული მქონდა, როდის დამთავრდებოდა ეს სერიალი, რათა მეც დამესვენა და პერსონაჟებსაც :-)

თუმცა, მერვე სეზონს მაინც დიდი ინტერესით ვადევნე თვალი. მიცვალებულთა არმიის დამარცხების შემდეგ ყველას - პერსონაჟებისა და მაყურებლების - მზერა რკინის ტახტისკენ იყო მიმართული. და აი, უკვე ვიხილეთ მერვე სეზონის - და საერთოდ სერიალის - დამაგვირგვინებელი სერიაც. „სამეფო კარის თამაშები“ დასრულდა და ჩვენ შეგვიძლია, შევაფასოთ ის.

მაშ, რა იყო ამ დასასრულში ფილოსოფიური?

ვისაც პლატონის „სახელმწიფო“ აქვს წაკითხული, შეუძლებელია, ტირიონ ლანისტერის სიტყვებმა, როდესაც იგი ვესტეროსელ ლორდებს მიმართავს, ეს შესანიშნავი დიალოგი არ გაახსენოს. „სახელმწიფოს“ მეშვიდე წიგნში პლატონი აღწერს გამოქვაბულის ანალოგიას, საიდანაც თავდახსნილი ადამიანი სინათლეს ეზიარება. გამოქვაბულიდან გამოღწევის პროცესი სიბრძნის დაუფლების ანალოგიაა. ხოლო მას, ვინც ბრძენი ხდება, ყველაზე ნაკლებად სურს მართვა, აცხადებს პლატონი (VII, 517d). ფილოსოფოსები არ ესწრაფვიან ძალაუფლებას და სწორედ ამიტომ, საუკეთესო მმართველები არიან (VII, 520c-d). სწორედ ასეთ მმართველად აცხადებს ტირიონი ბრენს (+10 ქულა მას თავისი მონოლოგისთვის), ხოლო ბრენი სიმშვიდითა და მზაობით ხვდება ამ გამოწვევას (+ 20 ქულა მას ამისთვის, ამხელა გზის გამოვლისთვის და ბევრი გასაჭირის გადატანისთვის). გარდა ამისა, ბრენი ის ადამიანია, რომელმაც ფილმში კედელი გადალახა და სამთვალა ყორნად იქცა. პლატონის „სახელმწიფოს“ სიტყვებით რომ ვთქვათ, იგი ფილოსოფოსია, რადგან იგი ჩაწვდა ყოფიერების საზრისს, მიღმურ სამყაროს და მან ყველაზე უკეთ იცის, რა არის სიკეთე და რა - ბოროტება. ტირიონი ბრენზე ამბობს, რომ იგი სამეფოს მეხსიერებაა, რომელიც ყველა მომხდარ ამბავს თავის თავში ინახავს. „სახელმწიფოში“ პლატონი ხაზს უსვამს მეხსიერების მნიშვნელობას ფილოსოფოსისთვის (VI, 486d) და ამბობს, რომ ფილოსოფოსი მარადიულს უნდა ესწრაფოდეს (VI, 485b). იმისთვის, რომ ბრენი ძალიან მაღლა არ გაფრინდეს, მის მარჯვენა ხელად ისევ ტირიონი რჩება, რომელიც, ალბათ ბევრი დამეთანხმება, ნამდვილად იმსახურებდა ამ თანამდებობას.




ამრიგად, უკანასკნელ სეზონში „სამეფო კარის თამაშების“ შემქმნელებმა პოლიტიკური ფილოსოფიის გაკვეთილი შემოგვთავაზეს. პოლიტიკურ წყობას რაც შეეხება, ვესტეროსი აბსოლუტური მონარქიიდან არჩევით მონარქიად გარდაიქმნა. მე დიდი სურვილი მქონდა, რომ მონარქია საერთოდ გაუქმებულიყო, თუმცა ამას ყველაზე ნაკლებად ველოდი :-) სწორედ ამიტომ, ძალიან გამიხარდა, როდესაც სემუელ ტარლისგან საარჩევნო ხმის განვრცობის შესახებ წინადადება მოვისმინე (+20 ქულა მას რესპუბლიკური იდეალების ერთგულებისათვის!) ასევე, გამიხარდა, როდესაც დროგონმა რკინის ტახტი მიადნო. საკმაოდ ბევრი ადამიანი დაიღუპა მის გამო ატეხილი ბრძოლების გამო.



როგორია სერიალის ძირითადი გზავნილი ამ კუთხით? ძალაუფლება საშიში ეტლია, რომელმაც შესაძლოა, უფსკრულში გადაჩეხოს ადამიანი, თუკი მან გავეშებული ცხენების მართვა ვერ შეძლო. სერსეიმ ეს ვერ შეძლო და დაიღუპა, დენიმაც ვერ შეძლო ეს და ისიც დაიღუპა. მანამდე მათ ირგვლივ კიდევ ბევრი დაიღუპა ამის გამო. ამ უკიდურესობების ფონზე ჩანს სანსა, რომელიც ცბიერი და ჯიუტია და ბრენს ცალკე სამეფო მაინც გამოსტყუა. ერთობ ამბიციურ პერსონაჟად ჩამოყალიბდა სანსა და დედოფლობას რომ უმიზნებდა, ეს ნათელი იყო (+10 ქულა მას მიზანსწრაფულობისთვის). ასე რომ, ორი მმართველი მივიღეთ: ბრენი, რომელიც ყველაზე ადამიანზე აღმატებულია და რომლის სიკვდილის შემდეგ, ღმერთმა უწყის, რა მოხდება ვესტეროსში (ეს ალბათ, ცალკე სერიალის თემაა) და სანსა, რომელიც უფრო „მიწიერია“: თავისი ტანჯვების გამო საკმაოდ გამოცდილი და გაკაჟებული. ვერ ვიტყვით, რომ სერიალმა ცალსახად დაგმო ძალაუფლებისკენ სწრაფვის მომენტი. მან ყველას თავისი მიაგო.







თუმცა მე, როგორც ფილოსოფოსს, ყველაზე მეტად ჯონ სნოუსა და არიას ბედი მომწონს. რას იზამ, ადამიანები განსხვავებულები არიან: ზოგიერთი ძალაუფლებას მიელტვის და ძალაუფლებრივ თამაშებში გაწაფულობით ხსნის ადამიანთა წარმატება-წარუმატებლობას და ეფექტურობა-არაეფექტურობას. ასეთ ადამიანებს თავიანთი გზა აქვთ და მათ მსაჯულად მე არ გამოვდგები (არც ვისურვებდი ამას). თუმცა, ღრმად მწამს, რომ ყოველ ადამიანს თავისი ცხოვრების თავგადასავალი აქვს და რომ ყველა თავგადასავალი არ გადის ძალაუფლებრივ თამაშებზე. ყველა ჩვენგანი ერთხელ მოდის და ერთხელ კვდება. ზოგიერთი სამეფო კარის თამაშებშია ჩართული, ზოგს კი არ სურს ტახტის მემკვიდრეობა და ეს ამაოებად მიაჩნია. ჯონ სნოუ ჩრდილოეთში წავიდა, იქ, სადაც თავისი პირველი სიყვარული ნახა, იქ, სადაც სიკვდილს პირველად ჩახედა თვალებში, იქ, სადაც მაღალფარდოვან საუბრებზე მეტად პირდაპირი სიტყვა და ქმედება ჭრის. არ იყო ჯონი ვესტეროსისთვის შექმნილი და ნუ მოვთხოვთ ამ ადამიანს იმაზე მეტს, ვიდრე შეუძლია :-) +30 ქულა ჯონს თავისი გზისთვის, თავისი რთული არჩევანისთვის და თავისი ვაჟკაცობისთვის.



და რა შეიძლება ითქვას ბავშვური სახის მქონე წარბება არიაზე, რომელმაც მოგზაურობა ირჩია თავის ხვედრად და უცნობი მიწების აღმოსაჩენად გასწია? +30 ქულა მასაც თავისი გადაწყვეტილებისა და სიმამაცისთვის. 



ისევე როგორც ჯონისთვის, არიასთვისაც დამთავრდა ვესტეროსი თავისი გაუთავებელი ომებითა და საშინელებებით. რაღაც შინაგანი ძალა მას არ აძლევს საშუალებას, დათანხმდეს ჯენდრის წინადადებას და ლედი გახდეს. იგი შლის იალქნებს და გაურკვევლობაში მიცურავს. წარმატებები ვუსურვოთ გამბედავ გოგონას!  :-)

ჯონისა და არიას ხვედრის მაგალითზე „სამეფო კარის თამაშები“ ძალაუფლების მიღმა განზომილებასაც გვიჩვენებს, რომელსაც არსებობის უფლება აქვს და არსებობს კიდეც. ეს შინაგანი თავისუფლების, ღირსებისა და სიმამაცის სამყაროა, რომელიც, ამავე დროს, ძალიან ფაქიზიცაა. ძალაუფლების სამყარო ისეთ იარებს აჩენს ჯონისა და არიას სულში, რომ ისინი უნდა წავიდნენ, დატოვონ ძველი სამყარო და უკეთესის ძიებაში შეუცნობლისკენ გასწიონ. მე თუ მკითხავთ, ფილოსოფიურ ენაზე ამას თავისუფლების მეტაფიზიკა ჰქვია. სწორედ ესაა თავისუფლება და არა მაღალფარდოვანი საუბარი თავისუფლების შესახებ, რომელსაც ამ შეგრძნებასთან საერთო არაფერი აქვს და რაც საკმაოდ გავრცელებულია აკადემიურ ფილოსოფიაში. ძალაუფლების სამყაროში რჩებიან ისინი, რომლებსაც გაჭრის, გაღწევის ასეთი დაუოკებელი მოთხოვნილება არა აქვთ. ეს სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ ისინი ცუდი ადამიანები არიან. ბრენზე უკვე საკმაოდ ვისაუბრეთ. სანსა ალბათ, მკაცრი მმართველი იქნება, მაგრამ არა ბოროტი და სასტიკი. თუმცა, იგი მოულოდნელობებით აღსავსე პერსონაჟია :-) ძალაუფლების სამყაროში რჩებიან ტირიონი (მასზეც ვისაუბრეთ), აბსოლუტურად ამორალური ბრონი და რაინდი ბრიენა, რომელიც მართლაც ჭეშმარიტი რაინდია. მიუხედავად იმისა, რომ ჯეიმიმ იგი მიატოვა, ბრიენა მასში მაინც საუკეთესოს ხედავს და წიგნში შესაბამის ჩანაწერსაც აკეთებს (+30 ქულა ბრიენას ამისთვის). ამის გაკეთებას ბევრი ვერ შეძლებდა. დაბოლოს, სემი, რომელიც გულკეთილობის განსახიერებაა (სემი უკვე შევაფასეთ ქულებით  :-) ასე რომ, ძალაუფლების სამყაროში ყველანაირი სტილის ადამიანები დარჩნენ და ამ მხრივ სერიალის დასასრული რეალისტურად მეჩვენება.







არ მეგონა, კინოგანხილვას თუ დავწერდი :-) დასასრულს იმას ვიტყვი, რომ „სამეფო კარის თამაშების“ უკანასკნელმა ეპიზოდმა ჩემთვის გამოისყიდა ის „შეცოდებები“, რომელთა გამოც ამ სერიალის რომელიმე ეპიზოდის ხელახლა ყურება მიჭირდა. მერვე სეზონის მეექვსე ეპიზოდზე ამას ვერ ვიტყვი და მას კიდევ რამდენიმეჯერ გადავხედავ. ხოლო მის გამო სხვა სერიებსაც შესაძლოა, ისევ გადავავლო თვალი :-) დასასრული ტრაგიკულია, თუმცა ეს ტრაგედია ამაღელვებელია და ის ჩაგვაფიქრებს იმ გზაზე, რომელიც მისმა მონაწილე პერსონაჟებმა გაიარეს. ის ჩაგვაფიქრებს, ასევე, ჩვენს გზაზეც, ძალაუფლებასთან ჩვენს მიმართებაზე, ჩვენს თავისუფლებაზე და იმ ტკივილებზეც, რომლებიც უნდა გადავიტანოთ, რათა მისი მოპოვება შევძლოთ.


Thursday, May 9, 2019

ფილოსოფიური და არაფილოსოფიური ფრაგმენტები



ჩემი ლიტერატურული ექსპერიმენტი გრძელდება... კუს ნაბიჯებით :-) გთავაზობთ განახლებულ ვერსიას.




სარჩევი:

სერიოზული (?!) წინასიტყვაობა - გვ. i 

ჩემს შესახებ - გვ. iii 

მოგზაურობა იწყება - გვ. 1 

ცოტა რამ ფილოსოფიისა და ფილოსოფოსების შესახებ - გვ. 2 

ფრაგმენტი 1. რა არის ადამიანი? - გაპუტული ქათამი! - გვ. 2 

ფრაგმენტი 2. სინდბად-ფილოსოფოსი ზვიგენთან მიცურავს - გვ. 4 

ფრაგმენტი 3. ლაპარაკობს კიონიგსბერგელი ჩინელი - გვ. 7 

ფრაგმენტი 4. მაყურებელი-ფილოსოფოსი - გვ. 10 

შენიშვნა ზოგიერთი გულუბრყვილო მკითხველისთვის - გვ. 14 

ბეჯითი და ანონიმი რედაქტორის საგანგებო შენიშვნა - გვ. 14 

კანონადა იწყება - გვ. 15 

ფრაგმენტი 5. განათლება და ძალაუფლება - გვ. 15


ყოველკვირეულ გაზეთ „გესლის“ მთავარი რედაქტორის, ბ-ნ სალამანდრა შხამაძის რეცენზია ბ-ნ გიორგი თავაძის „ფილოსოფიურ და არაფილოსოფიურ ფრაგმენტებზე“ - გვ. 18


ულან-ბატორის წელიწდეულის მთავარი რედაქტორის, ბ-ნ განბაატარ განზუხის რეცენზია ბ-ნ გიორგი თავაძის „ფილოსოფიურ და არაფილოსოფიურ ფრაგმენტებზე“ - გვ. 21


ბეჯითი და ანონიმი რედაქტორის აღსარება. საგანგებო განცხადება ბ-ნ გიორგი თავაძის გაუჩინარების გამო - გვ. 23

Monday, April 29, 2019

მიეცით კეისარს კეისრისა

ამ დღეებში მასმედიაში დიდი როლი დაეთმო მაღალი რანგის სასულიერო პირთა გზავნილების ანალიზს. პოლიტიკოსებიც ამ მხრივ თავს არ იზოგავენ, პოპულისტური მიზნებით კომენტარებს აკეთებენ და „მითითებების გათვალისწინებაზე“ საუბრობენ. ძალიან დიდ პატივს ვცემ საქართველოს ავტოკეფალურ მართლმადიდებლურ სამოციქულო ეკლესიას და მიმაჩნია, რომ მას დიდი წვლილი მიუძღვის საქართველოს სახელმწიფოს ისტორიაში, ქართული კულტურის განვითარების საქმეში. თუმცა, ჩვენ ვცხოვრობთ სეკულარულ სახელმწიფოში, დემოკრატიულ რესპუბლიკაში, სადაც ეკლესია და სახელმწიფო ერთმანეთისგან გამიჯნული უნდა იყოს. სახელმწიფო და საეკლესიო საქმეთა უცნაური გადახლართვა, რომელსაც ჩვენს უახლეს ისტორიაში ვხედავთ, ჩემი აზრით, ნამდვილად არაა სასარგებლო არც ერთი და არც მეორე ინსტიტუციისთვის. შედეგები, ჩემი აზრით, სახეზეა უკანასკნელ პერიოდში განვითარებული მოვლენების სახით. სასულიერო დასი თავად მიხედავს თავის საქმეებს, პოლიტიკოსებმა კი, უმჯობესია, რესპუბლიკას მიხედონ და ხალხის კეთილდღეობაზე იფიქრონ, რაც, პირველ რიგში, ოპონენტებთან დიალოგის დამყარების უნარს გულისხმობს (ჩვენს პოლიტიკოსებს ნაკლებად აქვთ ეს თვისება). „მიეცით კეისარს კეისრისა და ღმერთს ღმრთისა.“

Sunday, April 21, 2019

ვითარება პანკისში

საგანგაშოა ის, რაც ხდება პანკისში. რა არის ცუდი? ცუდია ის, რაც მოხდა. მეტად უნდა გაითვალისწინოს ხელისუფლებამ, რომ ჩვენს ქვეყანაში ადამიანები ნეგატიურად არიან განწყობილი ჰესების მიმართ. თუ ჰესები კარგია და ჩვენ, მოქალაქეებმა, არ ვიცით ეს, ვერ ვხვდებით ამას, მაშინ კეთილი ინებონ და აგვიხსნან, დახარჯონ დრო იმაზე, რომ გავიგოთ, რატომ ჯობს ჰესის აშენება მის არაშენებას. პირველ რიგში, ადგილობრივებს უნდა აუხსნან ეს. კონფლიქტი, ალბათ, იმიტომაც წარმოიშვა, რომ არ იყო ახსნილი სათანადოდ ამ ხალხისთვის ეს ყველაფერი.
რა არის კარგი? „კარგი“ ამ ცუდ ამბებში ისაა, რომ მინისტრი ჩავიდა და ადგილობრივებს შეხვდა (საინფორმაციოებიდან ასე გავიგე). თუ დიალოგი შედგება, ეს კარგი იქნება. სწორედ ხელისუფლებამ და მინისტრებმა უნდა ირბინონ მოსახლეობასთან და არა პირიქით. წინა ხელისუფლება დიდად არ იკლავდა თავს დიალოგზე ფიქრით. იმედი ვიქონიოთ, რომ დიალოგი გაგრძელდება.
როგორც ხეობის მაცხოვრებელებს, ასევე, საქართველოს დანარჩენ მოსახლეობასაც, დიდი სიფრთხილე გვმართებს. უკვე მოვასწარი წამეკითხა ეთნიკურ ნიადაგზე გამოთქმული აგრესიული განცხადებები პანკისელების მიმართ. სწორედ ასეთი ურანაციონალიზმით და „მაგარი ქართველობით“ ( + ზოგ-ზოგიერთი მეზობლის „წაშველებით“) დავკარგეთ აფხაზეთი და სამაჩაბლო. ჩვენ მრავალეროვან ქვეყანაში ვცხოვრობთ, ჩვენი ტერიტორიები სწორედ ეთნიკურმა კონფლიქტებმა დაგვაკარგინა და მეტი სიფრთხილე გვმართებს. რაც უფრო მეტი კონფლიქტი გვექნება ერთმანეთში, მით უფრო გაიხარებენ ჩვენი რესპუბლიკის მტრები.

Sunday, April 14, 2019

ქართული ენის დღე




დღეს, ქართული ენის დღეს, რამდენიმე (მწარე) კრიტიკული შენიშვნა მინდა გამოვთქვა.
ბოლო ერთი კვირის განმავლობაში ფეისბუქზე ბევრჯერ მომხვდა თვალში წარსულთან დაკავშირებით გამოთქმული მადლობა თავისუფლებისთვის თუ გულისამაჩუყებელი ისტორია.
მადლობა ამ ხალხს ნამდვილად ეკუთვნის. ისტორიის მოცემულ მომენტში მათ გააკეთეს ის, რაც საჭიროდ ჩათვალეს. ზოგიერთი მათგანი შეეწირა კიდეც თავის არჩევანს.
თუმცა, მხოლოდ მადლობების ონლაინ-ფრიალი და წარსულის იდეალიზება თვითმიზანი არ უნდა იყოს.
ჩემს ბავშვობაში ზვიად გამსახურდიას სახელი ძალიან, ძალიან ბევრი ადამიანისთვის სალანძღავი სიტყვა იყო. დღეს კი ეროვნული გმირია და ბევრი ენას იტყავებს მისი ქება-დიდებით.
ზვიად გამსახურდია რომ ძალიან მნიშვნელოვანი ფიგურაა, ამას ჩემი აღნიშვნა ნამდვილად არ სჭირდება.
თუმცა, პიროვნების უპირობოდ გაიდეალებაც არაა კარგი. შევაფასოთ, დავაფასოთ და გვახსოვდეს, მაგრამ იმის გააზრებასაც თუ შევეცდებით, რა შეცდომები იყო დაშვებული და რა არ უნდა გამეორდეს, ესეც კარგი იქნება.
წინააღმდეგ შემთხვევაში, ცალმხრივად იდეოლოგიზებულ ისტორიას მივიღებთ და არა წარსულის კრიტიკულ შეფასებას, რომელიც აწმყოში და მომავალშიც უნდა გამოგვადგეს.
ქართული ენის საკითხს დავუბრუნდები.
1978-ში რაც მოხდა, ძალიან მნიშვნელოვანია, მაგრამ უნდა გვახსოვდეს, რომ ქართულ ენას მოფრთხილება სჭირდება დღესაც. არაა აუცილებელი, ენას მაინცადამაინც ბუა რუსეთი ემუქრებოდეს. ენას საფრთხე შიგნიდანაც ექმნება.
განა საბჭოთა პერიოდის აფხაზეთში მოდაში არ იყო შვილების რუსულ სკოლებში შეყვანა?
ისევ თანამედროვე პერიოდს რომ დავუბრუნდეთ: განა ფაქტი არაა ის, რომ ემიგრაციაში წასული ქართველების უკვე მეორე თაობა საკმაოდ ხშირად ოკრობოკრო ქართულით ლაპარაკობს (და ისიც, საუკეთესო შემთხვევაში)?
ჩემს ბავშვობაში გაუაზრებლად ვიძახდით: ბანკა, სმეტანა, სპიჩკა, ქვიშნა, სტოლბა, პრიჩოსკა (ამას ახლაც ამბობენ :-) :-), თუმცა დღეს მესმის: ფეშენ-ვიკი, ნერდი, ივენთი, ეიჩარი, ქვიზი....
ენის მოვლა-პატრონობა ყოველდღიური მუხლჩაუხრელი შრომა უნდა იყოს: საკუთარი ლექსიკური მარაგის გამდიდრება, ენის სიწმინდის დაცვა, ქართული ენის კლასიკოსების ხშირი კითხვა, ქართულ დიალექტებში გაბნეული ულამაზესი სიტყვების მოძიება და მათი დაგემოვნება - რა უნდა იყოს ამაზე კარგი იმ ადამიანისთვის, ვისაც მშობლიური ენა ძალუმად უყვარს?
რამდენი ჩვენგანი აკეთებს ამას? რამდენი ჩვენგანი დგას ქართულ ენასთან ერთად ყოველდღიური ბრძოლის ველზე?
უფრო მეტიც (და ყველაზე შემაშფოთებელი): ჩვენ, როგორც ერმა, ვერ მოვახერხეთ, ვერ შევაყვარეთ ჩვენში მცხოვრებ არაქართველებს ჩვენი ენა!
ამას ადასტურებს ის ფაქტი, რომ საქართველოს ბევრ რეგიონში მაცხოვრებელი ადამიანები საერთოდ ვერ (ან არ) საუბრობენ ქართულად. ამას მხოლოდ მათ ნუ დავაბრალებთ. ჩვენ არ მოვინდომეთ, ჩვენ არ გავწიეთ სათანადო ძალისხმევა და იმიტომ!
რა გააკეთეს ჩვენმა ხელისუფლებებმა, მაგალითად, იმისთვის, რომ ახალქალაქში ქართული ენა უფრო დამკვიდრებულიყო? ტელევიზორებში, ქუჩებში ხშირად ვხედავ ჩვენს მოქალაქეებს, რომლებიც ქართულად ვერ მეტყველებენ. ხშირად ადამიანები წლების განმავლობაში ცხოვრობენ ჩვენთან და მაინც რუსულად გვესაუბრებიან.
მე ნამდვილად არ ვარ რუსული ენის მტერი და არც იმ ანტირუსულ ისტერიას ვიზიარებ, რომელიც ჩვენი საზოგადოების გარკვეულ ჯგუფებშია გავრცელებული. თუმცა, ის კი ვიცი, რომ სახელმწიფო ენის ცოდნა სავალდებულო უნდა იყოს ჩვენი მოქალაქეებისთვის. ამ ენაზეა კანონმდებლობა, ამ ენაზეა სამართალწარმოება, ჩვენი რესპუბლიკის ხერხემალს ეს ენა ქმნის. ამიტომაც, ყველა უწვრილესი ნერვი ამ ხერხემალთან უნდა იყოს მიერთებული.
ხელისუფლება (და საზოგადოებაც!) უფრო მეტად უნდა დაფიქრდეს ამ საკითხზე. ენა, როგორც გერმანელი ფილოსოფოსი მარტინ ჰაიდეგერი იტყოდა, ყოფიერების სახლია და ვინც მას უგულებელყოფს, შესაძლოა უსახლკაროდ დარჩეს... ის კი, ვინც თავის ენას დაკარგავს, საკუთარ ფესვებსაც მოწყდება. ისეთი მცირერიცხოვანი ქვეყნისთვის, როგორც საქართველოა, ეს სერიოზულ პრობლემას წარმოადგენს.
მათ, ვინც ეს წერილი წაიკითხა, მადლობა წაკითხვისთვის!
გილოცავთ ქართული ენის დღეს.