მარსელ ვან ჰერპენი - „პუტინის პროპაგანდისტული მანქანა. რბილი ძალაუფლება და რუსეთის საგარეო პოლიტიკა“

Rowman & Littlefield Publishers

978-1-4422-5360-5 • Hardback • October 2015 • $79.00 • (£52.95)

978-1-4422-5361-2 • Paperback • October 2015 • $32.00 • (£22.95)

978-1-4422-5362-9 • eBook • October 2015 • $31.99 • (£22.95)

Pages: 336 

By Marcel H. Van Herpen

https://rowman.com/Putin's-Propaganda-Machine  

პრო-ევროპული და პრო-ატლანტიკური კვლევითი ცენტრის „ციცერო ფაუნდეიშენის" დირექტორი მარსელ ვან ჰერპენი აგრძელებს რუსეთის საგარეო პოლიტიკის ულმობელ კრიტიკას.  ამჯერად მისი სამიზნე რუსეთის ხელისუფლების პროპაგანდისტული მანქანაა, რომლის  მრავალშრიან სტრუქტურასაც ვან ჰერპენი თანმიმდევრულად აანალიზებს თავის ნაშრომში. წიგნი სამი ნაწილისაგან შედგება. პირველ ნაწილში („რუსული რბილი ძალაუფლების ძიებაში“)  შვიდი თავია. აღნიშნულ თავებში ვან ჰერპენი განიხილავს „რბილი ძალაუფლების“ (soft power) ცნებას და მის გამოყენებას რუსულ პოლიტიკურ დისკურსში. აქ განხილულია არა მხოლოდ ის სტრატეგიები, რომლებსაც რუსეთის ხელისუფლება იყენებს ქვეყნის იმიჯის გასაუმჯობესებლად, არამედ ის ფარული ტაქტიკებიც, რომელთა მეშვეობით რუსეთის მმართველი წრეები თავიანთი აგრესიული საგარეო პოლიტიკის გამართლებას ცდილობენ.

ნაშრომის მეორე ნაწილში („ახალი მისიონერული იდეოლოგიის შექმნა: რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიის როლი“, თავები: 8-11) ვან ჰერპენი აანალიზებს რუსეთის ხელისუფლებასა და რუსეთის მართლმადიდებლურ ეკლესიას შორის არსებულ კავშირებს. მას ხისტი დასკვნები გამოაქვს: მისი აზრით, კრემლი რუსეთის მართლმადიდებლურ ეკლესიას იყენებს როგორც საშუალებას საკუთარი მიზნებისათვის (ახალი, მესიანისტური რუსული იდეოლოგიის გავრცელება და რუსული იმპერიალიზმის გამართლება).

მესამე ნაწილი („ძირის გამოთხრა ატლანტიციზმისათვის: მოსკოვი - ბერლინი - პარიზი სტრატეგიული სამკუთხედის აგება“, თავები: 12-16) ეთმობა გერმანიასა და საფრანგეთთან რუსეთის ურთიერთობებს. ვან ჰერპენი მიიჩნევს, რომ მოსკოვი - ბერლინი - პარიზის ღერძი, რომლის საფუძველსაც ეკონომიკური ინტერესები ქმნის, საფუძველს უთხრის ევროპულ უსაფრთხოებას.

ქვემოთ თანმიმდევრულადაა განხილული ნაშრომის სამივე ნაწილი.

„რბილი ძალაუფლების“ ცნება ვან ჰერპენის ნაშრომის საკვანძო კონცეპტს წარმოადგენს. ეს ცნება პირველად გამოიყენა ამერიკელმა პოლიტოლოგმა ჯოზეფ ნაიმ (დაიბ. 1937 წ. ) 1990 წელს. 2004 წელს მან უფრო დააზუსტა ამ ტერმინის მნიშვნელობა. ნაის აზრით, ამა თუ იმ ქვეყნის რბილი ძალაუფლება ემყარება ამ ქვეყნის კულტურის, პოლიტიკური იდეალების, საშინაო/საგარეო პოლიტიკის მიმზიდველობას. აქედან გამომდინარეობს, რომ რბილი ძალაუფლება ცვლადი სიდიდეა: ის ქვეყნის მიერ წარმართულ პოლიტიკაზეა დამოკიდებული და არავითარ შემთხვევაში არ წარმოადგენს უცვლელ მოცემულობას (გვ. 22-23).

ვან ჰერპენის მიხედვით, რუსეთში „რბილი ძალაუფლების“ ცნებით სერიოზულად დაინტერესდნენ საქართველოსა და უკრაინაში მომხდარი ე. წ. „ფერადი“ რევოლუციების შემდეგ. „ამ მომენტში კრემლმა გააცნობიერა ახალი რეალობა, რომელშიც რბილი ძალაუფლება საკმაოდ ეფექტურ იარაღად შეიძლება ყოფილიყო გამოყენებული“ (გვ. 25). თუმცა, რუსეთის ხელისუფლებამ თავისებურად გაიაზრა რბილი ძალაუფლების ცნება, მიიჩნევს ვან ჰერპენი. ნაის განსაზღვრების თანახმად, რბილი ძალაუფლება დამოკიდებულია როგორც სახელმწიფოზე, ასევე, სამოქალაქო საზოგადოებაზეც. რუსეთის ხელისუფლებამ ჩამოაცილა რბილი ძალაუფლების ცნებას სამოქალაქო საზოგადოების განზომილება და ის ოფიციალურ სახელმწიფო პოლიტიკას დაუქვემდებარა. თუკი, როგორც წესი, რბილი ძალაუფლების ცნება არ გულისხმობს პოლიტიკურ თამაშში „დამარცხებულებისა“ და “გამარჯვებულების“ არსებობას და ის მხოლოდ ქვეყნის „მიმზიდველობის კოეფიციენტს“ ადგენს, რუსული რეინტერპრეტაციის შედეგად, რბილი ძალაუფლება გაგებულ იქნა როგორც რესურსი ხისტი ძალაუფლების გაძლიერებისათვის. ამან, ვან ჰერპენის აზრით, გამოიწვია ცნების თავდაპირველი მნიშვნელობის დამახინჯება რადგან მან თავის თავში მოიცვა ისეთი ქმედებები, როგორებიცაა შპიონაჟი, შანტაჟი და სხვა არალეგალური მოქმედებები (გვ. 27).

რუსეთის ხელისუფლების მიერ განხორციელებულ რბილი ძალაუფლების პოლიტიკაში ვან ჰერპენი სამ კომპონენტს გამოყოფს:

1.      მიბაძვა/მიმეზისი (mimesis)

2.      შემცირება (rollback)

3.      გამოგონება (invention)

პირველი კომპონენტი გულისხმობს რუსეთის ხელისუფლების მიერ დასავლური სტრატეგიების გადმოტანას რუსულ სინამდვილეში. 2008 წელს კრემლის ინიციატივით პარიზსა და ნიუ-იორკში დაარსდა დემოკრატიისა და თანამშრომლობის ინსტიტუტი (Институт демократии и сотрудничества) - ამერიკული არასამთავრობო ორგანიზაციის „ფრიდომ ჰაუსის“ (Freedom House) რუსული ეკვივალენტი. ინსტიტუტის მიზანია „ევროპაში დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებათა შესწავლა“, თუმცა რეალურად, ვან ჰერპენის აზრით, ის მიზნად ისახავს დემოკრატიის რუსული გაგების („მართვადი დემოკრატია“) პოპულარიზაციას. იმავე წელს, პრეზიდენტ მედვედევის განკარგულებით, დაარსდა ახალი ორგანიზაცია „როსსოტრუდნიჩესტვო“ (Россотрудничество), რომელიც საბჭოთა პერიოდში არსებული „როსზარუბეჟცენტრის“ (Росзарубежцентр) მემკვიდრეა. ორგანიზაციის მთავარი ფოკუსი დსთ-ს ქვეყნებია, თუმცა ის აქტიურ საქმიანობას აწარმოებს დსთ-ს საზღვრებს გარეთაც. ვან ჰერპენი მიიჩნევს, რომ აღნიშნული ორგანიზაციის მთავარი მიზანია არა რუსული კულტურისა და მეცნიერების გავრცელება, არამედ რუსეთის გეოპოლიტიკური გავლენის ზრდის ხელშეწყობა. იგი თვლის, რომ ანალოგიურ მიზანს ემსახურება ფონდი „რუსკი მირი“ (Русский мир), რომლის ოფიციალურ მიზანს რუსული ენისა და კულტურის პოპულარიზაცია წარმოადგენს. ვან ჰერპენი მიუთითებს სხვა ორგანიზაციებზეც: საერთაშორისო ურთიერთობათა რუსული საბჭო (Российский совет по международным делам), რომელიც 2010 წელს დაარსდა და რომელიც ატარებს სხვადასხვა შეხვედრებს საერთაშორისო საკითხებთან დაკავშირებით; გორჩაკოვის ფონდი (Фонд Горчакова), რომელიც, ასევე, 2010 წელს დაარსდა და რომლის მიზანია საჯარო დიპლომატიის განვითარების ხელშეწყობა (გვ. 34-39). ვან ჰერპენი თვლის, რომ აღნიშნულ ორგანიზაციებს რუსეთის ხელისუფლება ეფექტურად იყენებს საკუთარი საგარეო პოლიტიკური მიზნებისათვის. ნიშანდობლივია ის გარემოებაც, რომ ამ ორგანიზაციათა ექსპერტთა საბჭოებში ან ადმინისტრაციაში პოლიტიკურად „მძიმეწონიანი“ ფიგურები (მაგალითად, იგორ ივანოვი, სერგეი ლავროვი, ლეონიდ დრაჩევსკი) გვხვდებიან (გვ. 40).

რუსული რბილი ძალაუფლების მეორე კომპონენტი გულისხმობს რუსეთში მოქმედი დასავლური არასამთავრობო ორგანიზაციებისა და ისეთი რუსული არასამთავრობო ორგანიზაციების გავლენის შემცირებას, რომლებიც დასავლეთიდან ფინანსდებიან. 2012 წლიდან რუსეთში ამოქმედდა კნონი, რომელიც ავალდებულებდა არასამთავრობო ორგანიზაციებს, დარეგისტრირებულიყვნენ როგორც „უცხოელი აგენტები“ იმ შემთხვევაში, თუკი ისინი დაფინანსებას უცხოეთიდან იღებდნენ. ვან ჰერპენი მიიჩნევს, რომ ეს მიზნად ისახავდა აღნიშნულ არასამთავრობო ორგანიზაციათა წარმომადგენლების დისკრედიტაციას რუსეთის მოქალაქეთა თვალში, რადგან ეს ორგანიზაციები ვალდებულები ხდებოდნენ, ყველა თავიანთი პუბლიკაციისათვის დაერთოთ წარწერა „უცხოელი აგენტი“ (Иностранный агент). ეს კანონი დაახლოებით ათასამდე არასამთავრობო ორგანიზაციას შეეხო. 2012 რუსეთში შეჩერდა USAID-ის და UNICEF-ის(!) პროგრამები, ხოლო 2013 წელს დახურეს სააგენტო „გოლოსი“, რომელიც არჩევნების დამოუკიდებელ მონიტორინგს აწარმოებდა. გარდა ამისა, კრემლის ინიციატივით განხორციელდა მთელი რიგი საკანონმდებლო ცვლილებები, რომლებიც აადვილებს არასამთავრობო ორგანიზაციების დადანაშაულებას „კრიმინალურ“ და „მოღალატურ“ საქმიანობაში (გვ. 40-42).

რუსეთის ხელისუფლების რბილი ძალაუფლების მესამე კომპონენტს („გამოგონება“) ვან ჰერპენი უფრო დაწვრილებით აანალიზებს. ამ კომპონენტში იგი მოიაზრებს კრემლის მიერ გამოყენებულ შემდეგ ხერხებს: დასავლური PR კომპანიების დაქირავება რუსეთის იმიჯის გასაუმჯობესებლად, დასავლურ მედიაში შეღწევის მცდელობები, საკუთარი მედია-რესურსების (მაგალითად, მრავალენოვანი საერთაშორისო საკაბელო ტელევიზიის) შექმნა, რუსულ დიასპორაზე დაყრდნობა, ინტერნეტ-ტროლების გამოყენება, პოლიტიკური პარტიებისა და პოლიტიკოსების დაფინანსება და ჯაშუშური ქსელების დანერგვა დასავლეთის ქვეყნებში.

დასავლეთში მოღვაწე ლობისტებიდან ვან ჰერპენი ყურადღებას ამახვილებს ყოფილ აშშ სახელმწიფო მდივან ჰენრი კისინჯერზე. 2007 წელს, კისინჯერმა, რუსეთის ყოფილ სახელმწიფო მინისტრთან ევგენი პრიმაკოვთან ერთად, ჩამოაყალიბა რუსულ-ამერიკული სამუშაო ჯგუფი, რომლის მიზანი ამ ორ ქვეყანას შორის არსებული ურთიერთობების გაუმჯობესება იყო. 2009 თომას გრეჰემმა, კისინჯერის საკონსულტაციო კომპანიის - „კისინჯერ ესოუშიეითსის“ (Kissinger Associates) - რუსეთის განყოფილების დირექტორმა 2009 წელს გამოაქვეყნა ანგარიში სათაურით „განახლების გზაზე მყოფი რუსეთი და აშშ-ს მიზნები“. თავის ანგარიშში გრეჰემმა დაადანაშაულა საქართველო 2008 წლის „სამხედრო ოპერაციაში“. გრეჰემი ობამას ადმინისტრაციას ურჩევდა, თავი შეეკავებინა დემოკრატიასა და ადამიანთა უფლებებთან დაკავშირებულ საკითხებზე რუსეთის კრიტიკისაგან (გვ. 50-51).

2006 წელს კრემლმა კონტრაქტი გააფორმა ნიუ-იორკში არსებულ კომპანია „კეტჩუმთან“ (Ketchum) და მასთან დაკავშირებულ კომპანიასთან „ჯიპლიუს იუროფ“ (GPlus Europe), რომელიც ბრიუსელში მდებარეობს. 2007 წელს კრემლმა განაახლა კონტრაქტი „კეტჩუმთან“ და გააფორმა ახალი ხელშეკრულება „ვაშინგტონ გრუფთან“ (Washington Group). ვან ჰერპენის აზრით, კრემლის ძირითადი მიზანი მოცემულ შემთხვევებში იყო არა მხოლოდ ეფექტური PR კამპანიის გატარება, არამედ პოლიტიკური ლობირება (გვ. 52). 2006-2009 წლებში მხოლოდ „კეტჩუმმა“ და „ვაშინგტონ გრუფმა“ კრემლისაგან ანაზღაურების სახით 14 მლნ. აშშ დოლარი მიიღეს, ხოლო 2013 წლის პირველ ნახევარში „კეტჩუმმა“ რუსეთისგან 1,9 მლნ. აშშ დოლარი მიიღო. ე. წ. სამხრ. ოსეთისა და აფხაზეთის თვითგამოცხადებული რესპუბლიკების „მთავრობებმა“ მიბაძეს კრემლის ქმედებებს და დაიქირავეს ამერიკული PR კომპანია „სეილორ გრუფი“ (პასადენა, კალიფორნია). როგორც ვარაუდობენ, ეს პროექტი რუსეთის მხრიდან იქნა დაფინანსებული (გვ. 54).

კიდევ ერთი პროექტი, რომლის მეშვეობით კრემლი თავისი საერთაშორისო იმიჯის გაუმჯობესებას ესწრაფვის, ვან ჰერპენის აზრით, არის ვალდაის საერთაშორისო სადისკუსიო კლუბი (Международный дискуссионный клуб «Валдай»), რომელიც 2004 წელს დაარსდა. კლუბის კონფერენციების მონაწილე დასავლელ საერთაშორისო ექსპერტებს საშუალება აქვთ, პირადად გაესაუბრონ რუსეთის პოლიტიკური ელიტის უმაღლეს პირებს (მათ შორის, პრეზიდენტ პუტინს). ეს, ერთი შეხედვით გამჭვირვალე და მეგობრული ატმოსფერო, ვან ჰერპენის თანახმად, ნიღბავს კრემლის ჭეშმარიტ მოტივს: დასავლელ ექსპერტებზე ზეგავლენით გავლენა მოახდინოს საზოგადოებრივ აზრზე დასავლეთში, უფრო მეტი ინფორმაცია მიიღოს დასავლური პოლიტიკური ელიტის შეხედულებებზე იმისათვის, რათა უზრუნველყოს საკუთარი დიპლომატიური პოლიტიკის წარმატება საერთაშორისო ასპარეზზე (გვ. 61).

რუსეთის ხელისუფლება აქტიურად ითვისებს მედია-სივრცესაც. 2005 წელს მაუწყებლობა დაიწყო კრემლის მიერ დაფინანსებულმა საერთაშორისო სატელევიზიო არხმა „რაშა თუდეი“ (Russia Today). თავდაპირველად არხი ინგლისურ ენაზე მაუწყებლობდა, თუმცა მას შემდეგ დაემატა პროგრამები არაბულ და ესპანურ ენებზე. 2013 წლის მონაცემებით, დიდ ბრიტანეთში აღნიშნულ არხს რეგულარულად ორ მილიონამდე ადამიანი უყურებდა. რუსეთ-საქართველოს 2008 წლის ომის დროს RT-მ საქართველოს მხარეს გენოციდში დასდო ბრალი და ომში დამნაშავედ საქართველო გამოაცხადა (გვ. 72).

კრემლის კიდევ ერთი პროექტი, რომელზეც ვან ჰერპენი თავის ყურადღებას ამახვილებს, არის „რუსეთი სათაურებს მიღმა“ (Russia beyond the Headlines). ამ პროექტის ფარგლებში თვეში ერთხელ, გავლენიან დასავლურ გაზეთებს („ვაშინგტონ პოსტი“, „ნიუ-იორკ თაიმზი“, „დეილი ტელეგრაფი“, „ლე ფიგარო“, „ზიუდდოიჩე ცაიტუნგი“ და სხვ.) ემატება რვაგვერდიანი დანართი შესატყვის ენაზე. აღნიშნული დანართების დამატებას ახორციელებს „როსიისკაია გაზეტა“ (Российская Газета), რომელიც კრემლის ოფიციალურ გაზეთს წარმოადგენს. ასეთ დანართებში შესაძლოა, თავად ხელისუფლების კრიტიკული წერილებიც კი გამოქვეყნდეს, რომლებიც თავად „როსიისკაია გაზეტაში“ არასოდეს დაიბეჭდება, მიიჩნევს ვან ჰერპენი. ეს იმიტომ, რომ ამით დასავლელ მკითხველს რუსეთის ხელისუფლებაზე პოზიტიური შთაბეჭდილება შეექმნას. გარდა ასეთი ტაქტიკური ხერხებისა, ადგილი აქვს აქტიურ დეზინფორმაციასაც (გვ. 74-75).

საკუთარი მედია-საშუალებების შექმნისა და მათი გავრცელების გარდა, რუსეთის ხელისუფლება, ასევე, აქტიურად ცდილობს დასავლური პრესის სივრცეში დამკვიდრებასაც. ვან ჰერპენი ყურადღებას ამახვილებს შემდეგ გარემოებაზე: XXI საუკუნეში რუსმა ოლიგარქებმა დაიწყეს დასავლურ პრესაში წილების შესყიდვა. აქ აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ აღნიშნული ოლიგარქები, ვან ჰერპენის მიხედვით, ახლო ურთიერთობაში იმყოფებიან რუსეთის მოქმედ ხელისუფლებასთან და დიდი ალბათობით, კრემლის (და არა საკუთარ) ინტერესებს ემსახურებიან. 2009 წელს ფრანგული ყოველდღიური გაზეთი „ფრანს-სუარი“ (France-Soir) შეისყიდა ალექსანდრე პუგაჩოვმა, რუსი ოლიგარქის სერგეი პუგაჩოვის ვაჟმა. სერგეი პუგაჩოვი „მეჟპრომბანკის“ მფლობელია და მას „პუტინის ბანკირის“ მეტსახელით იცნობენ (გვ. 82). იმავე 2009 წელს რუსმა ოლიგარქმა ალექსანდრე ლებედევმა შეიძინა ბრიტანული გაზეთი „ლონდონ ივნინგ სტანდარტი“ (London Evening Standart), ხოლო 2010 წელს - „ინდეფენდენთი“ (Independent). თუმცა, ლებედევის შემთხვევაში ვან ჰერპენი პირადი ინტერესების არსებობასაც არ გამორიცხავს (გვ. 90).

კრემლის ინტერესები მხოლოდ ბეჭდური მედიით არ შემოიფარგლება. ინტერნეტ-ტექნოლოგიების განვითარებასთან ერთად რუსეთის ხელისუფლება აქტიურად ცდილობს კიბერსივრცეში საკუთარი გავლენის გაზრდას. ვან ჰერპენი განიხილავს რუსი ოლიგარქის ალიშერ უსმანოვის საქმიანობას. უსმანოვი რუსული ინტერნეტის დაახლოებით 70 %-ს აკონტროლებს. ვან ჰერპენი აღწერს, თუ როგორ მოახერხა უსმანოვმა რუსულ სოციალურ ქსელზე „ვკონტაკტე“ (Vkontakte) კონტროლის დამყარება. იგი თვლის, რომ მას შემდეგ, რაც „ვკონტაკტე“ უსმანოვის მფლობელობაში გადავიდა, რუსეთის „ფსბ“-მ (ფედერალური უსაფრთხოების სამსახური) ინტერნეტ-სივრცეზე კონტროლის მძლავრი საშუალება მოიპოვა (გვ. 92-93).

როგორც აღინიშნა, ნაშრომის მეორე ნაწილი რუსეთის მართლმადიდებელ ეკლესიას ეხება. ვან ჰერპენი მიიჩნევს, რომ რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესია ყოველთვის ექვემდებარებოდა რუსეთის ხელისუფლებას. პუტინის მმართველობის პერიოდში, ვან ჰერპენის აზრით, რუსეთის ეკლესია კრემლის „რბილი ძალაუფლების“ ინსტრუმენტად იქცა. ერთი შეხედვით საბჭოთა იდეოლოგია და რუსეთის ეკლესია ურთიერთგამომრიცხავი ცნებებია, თუმცა, ვან ჰერპენი თვლის, რომ მოცემულ შემთხვევაში საფუძველმდებარე მსგავსებები (რუსული ნაციონალიზმი, რუსული იმპერიალიზმი, დასავლური დემოკრატიების უარყოფა) უფრო მნიშვნელოვანია (გვ. 149). 2007 წელს რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის წიაღს დაუბრუნდა რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესია რუსეთს გარეთ, რითაც დასრულდა 86 წლიანი განხეთქილება. ვან ჰერპენის აზრით, ამ ფაქტმა რუსეთის ეკლესია „გლობალურ“ ეკლესიად აქცია და რუსეთის ხელისუფლებას საშუალება მისცა, კიდევ უფრო ეფექტურად გამოიყენოს ეკლესია საკუთარი მიზნების განსახორციელებლად.

რუსეთის ხელისუფლებასა და რუსეთის მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის დამოკიდებულებას ვან ჰერპენი შემდეგი დებულებების სახით აჯამებს:

1.      რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესია არ არის დამოუკიდებელი.

2.      რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესია აქტიურად უჭერს მხარს რუსეთის ნეოიმპერიალისტურ პოლიტიკას (გვ. 165).

ნაშრომის მესამე ნაწილში ვან ჰერპენი რუსეთ-საფრანგეთ-გერმანიას შორის „დამთბარ“ ურთიერთობებს განიხილავს. ვან ჰერპენი განსაკუთრებულ ყურადღებას აქცევს რუსულ-გერმანულ ურთიერთობებს, რომლებსაც მხოლოდ დაპირისპირების ისტორია როდი აქვს. რუსეთის იმპერიის დედაქალაქი სანკტ-პეტერბურგი გერმანულ სახელს ატარებდა. 1763 წელს იმპერატორმა ეკატერინე II-მ, რომელიც თავად გერმანული წარმოშობის იყო, საგანგებო დეკრეტით შესთავაზა გერმანელ მემამულეებს რუსეთში დასახლება. 1816 წლის შემდეგ რუსეთის იმპერიის სამი საგარეო საქმეთა მინისტრი წარმოშობით ბალტიელი გერმანელი იყო.  XIX საუკუნეში გერმანიის კანცლერი ოტო ფონ ბისმარკი რუსეთთან დაახლოების პოლიტიკას ატარებდა... ვან ჰერპენი მიუთითებს იმ გარემოებაზე, რომ გერმანიასთან ორი მსოფლიო ომის მიუხედავად, რუსეთში ხდება ერთგვარი „ორმაგი ამნეზია“: ერთი მხრივ, ყურადღება არ მახვილდება იმ გარემოებაზე, რომ ქვეყანას კომუნისტური წარსული ჰქონდა ანუ ხდება ერთგვარი „დაბრუნება“ რუსული იმპერიის იდეისადმი, ხოლო მეორე მხრივ, ხდება ყურადღების გადატანა გერმანიასთან ურთიერთობის „ცუდი“ ეპიზოდებიდან „კარგ“ ეპიზოდებზე, რომლებიც მრავლად გვხვდება XIX საუკუნეში (გვ. 186-187). ნიშანდობლივია ისიც, რომ რუსეთში აღორძინებას განიცდის გერმანული გეოპოლიტიკა. ამ კუთხით ვან ჰერპენი პარალელებს ავლებს ვაიმარის რესპუბლიკასთან. 1990-იანი წლებში რუსეთში დაახლოებით იგივე მდგომარეობა შეიქმნა, როგორც გერმანიაში პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ: ორივე ქვეყანამ დაკარგა მნიშვნელოვანი ტერიტორიები, არსებობდა შიდა მღელვარებები, მძიმე ეკონომიკური კრიზისი და ავტორიტარული პოლიტიკური ტრადიცია; ორივე ქვეყანაში წინა პლანზე გამოვიდნენ ექსტრემისტული პოლიტიკური პარტიები ნაციონალისტური და რევანშისტული ლოზუნგებით. ამ იდეოლოგიის თანამედროვე გამოხატულებად რუსეთში ვან ჰერპენი ალექსანდრე დუგინსა და მის მომხრეებს მიიჩნევს (გვ. 190-193).

ვან ჰერპენი საგანგებოდ განიხილავს იმ ფიგურებს გერმანულ პოლიტიკაში, რომლებიც, მისი აზრით, გარკვეული მიზეზების გამო, რუსეთთან დაახლოებას ესწრაფვიან. მაგალითად, გერმანიის სოციალურ-დემოკრატიული პარტიის ყოფილი თავმჯდომარე გერჰარდ შრიოდერი, გერმანიის კანცლერი 1998-2005 წლებში, პუტინის ახლო მეგობარია. დიდი პოლიტიკიდან წასვლის შემდეგ იგი „ნორდ სთრიმ“ კონსორციუმის პრეზიდენტი გახდა. ეს ის კონსორციუმია, რომელმაც რუსეთსა და გერმანიას შორის პირდაპირი ბუნებრივი აირის მილსადენი გაიყვანა ბალტიის ზღვის ქვეშ.

გერმანიის მოქმედი საგარეო საქმეთა მინისტრი ფრანკ-ვალტერ შტაინმაიერი სოციალურ-დემოკრატიული პარტიიდან, ვან ჰერპენის აზრით, ასევე, რუსოფილთა ჯგუფს განეკუთვნება. 2008 წელს, „ნატოს“ ბუქარესტის სამიტზე იგი გადაჭრით შეეწინააღმდეგა საქართველოსა და უკრაინისათვის წევრობის სამოქმედო გეგმის ანუ „მაპ“-ის მინიჭებას. მისი აზრით, „დაყოფილი“ საქართველო არ გამოდგებოდა „ნატოს“ წევრად, რაზეც აშშ სახელმწიფო მდივანმა კონდოლიზა რაისმა განაცხადა, რომ ამ ლოგიკით გერმანიაც ვერ გახდებოდა „ნატოს“ წევრი 1955 წელს. 2014 წელს, რუსეთის მიერ ყირიმის ანექსიის შემდეგ გერჰარდ შრიოდერთან, მათიას პლატჩეკთან და 60 სხვა საჯარო ფიგურასთან ერთად შტაინმაიერმა გერმანულ „ცაიტში“ გამოაქვეყნა ღია წერილი. წერილის ავტორები აცხადებდნენ, რომ „ჩვენი რუსეთი არ უნდა გავაძევოთ ევროპიდან.“ ვან ჰერპენი ამაზე ირონიულად შენიშნავს, რომ წერილის წაკითხვის შემდეგ მკითხველს შესაძლოა, ისეთი შთაბეჭდილება დარჩენოდა, რომ რუსეთი უკრაინაში აგრესორი კი არა, მსხვერპლი იყო (გვ. 202).

სხვა გერმანელი პოლიტიკოსებიდან, რომლებიც მხარს უჭერენ რუსეთის ხელისუფლებას, ვან ჰერპენი ასახელებს ჰელმუტ შმიდტს (გერმანიის კანცლერი 1974-1982 წლებში, გარდაიცვალა 2015 წლის ნოემბერში), ერჰარდ ეპლერს, იოშკა ფიშერს მწვანეთა პარტიიდან (რომელმაც რუსეთის საქართველოში შემოჭრის შემდეგ რუსეთის „ნატოში“ გაწევრიანების (!) შესაძლებლობა არ გამორიცხა), მემარცხენე ვოლფგანგ გეერკეს და სხვებს.

ვან ჰერპენი განიხილავს რუსეთ-საფრანგეთის ურთიერთობის ნიუანსებსაც. საფრანგეთის პრეზიდენტმა ჟაკ შირაკმა მეგობრული ურთიერთობები დაამყარა პუტინთან, რომელიც ჩეჩნეთში ომს აწარმოებდა. შირაკისა და პუტინის ახლო ურთიერთობა მწვავედ გააკრიტიკა ფრანგმა ფილოსოფოსმა ანდრე გლუკსმანმა (გვ. 241-242). ამ და სხვა კრიტიკას საფრანგეთ-რუსეთის ურთიერთობების გაღრმავებისათვის ხელი არ შეუშლია. 2006 წლის 22 სექტემბერს შირაკმა პუტინი საპატიო ლეგიონის ორდენით დააჯილდოვა. ეს პირველი შემთხვევა იყო, როდესაც ორდენი რუსეთის ფედერაციის მოქალაქეს გადაეცა.

შირაკის „ხაზი“ გააგრძელა ნიკოლა სარკოზიმაც. რუსეთის მიერ საქართველოში განხორციელებული აგრესიისას სარკოზი მედიატორის როლის შესრულებას შეეცადა, თუმცა, ვან ჰერპენი მიიჩნევს, რომ იგი უფრო საკუთარი ინტერესების გატარებას ცდილობდა, ვიდრე საქართველოს ინტერესების დაცვას. 2008 წლის 19 სექტემბერს სარკოზიმ  პრემიერ-მინისტრი ფრანსუა ფილონი პუტინთან შესახვედრად მიავლინა. პუტინი და ფილონი ერთმანეთს სოჭში შეხვდნენ, სადაც რუსულ-ფრანგული ფირმების თანამშრომლობის საკითხები განიხილეს. „მისტრალის“ რუსეთისათვის მიყიდვის იდეა სწორედ ასეთი მოლაპარაკებების შედეგად წარმოიშვა (გვ. 244-245).

რუსულ-ფრანგული ტანდემი, ვან ჰერპენის აზრით, „სულიერ ღირებულებებსაც“ მოიცავს. 2014 წელს პარიზის ცენტრში, ეიფელის კოშკის სიახლოვეს, საფრანგეთის მეტეოროლოგიური ინსტიტუტის ყოფილი შენობის ადგილზე, დაიწყო მასშტაბური კომპლექსის - „რუსული სულიერი ცენტრის“ - მშენებლობა, რაც საკმაოდ გააძლიერებს რუსეთის პოზიციას საფრანგეთში, მიიჩნევს ვან ჰერპენი (გვ. 250).

რუსეთის პოლიტიკური ელიტის ახლო ურთიერთობა საფრანგეთის პოლიტიკურ წრეებთან მხოლოდ სამთავრობო ჯგუფით არ შემოიფარგლება. ვან ჰერპენი მიუთითებს იმ გარემოებაზე, რომ საფრანგეთის მემარჯვენე სახალხო ფრონტს, რომლის ლიდერი ჟან-მარი ლე პენია, საკმაოდ მეგობრული დამოკიდებულება აქვთ რუსეთისა და მისი საშინაო თუ საგარეო პოლიტიკის მიმართ. რუსეთის მიერ ანექსირებულ ყირიმში ჩატარებულ არალეგიტიმურ რეფერენდუმს  სახალხო ფრონტის წარმომადგენელი დამკვირვებლის სტატუსით ესწრებოდა (გვ. 257).

ვან ჰერპენი აღნიშნავს, რომ სამომავლოდ რუსეთი ეცდება, კიდევ უფრო განამტკიცოს თავისი „რბილი ძალაუფლება“ საფრანგეთსა და გერმანიაზე. ეს ორი ქვეყანა რუსეთის მთავარ სამიზნედ დარჩება ევროპაში. თუმცა, ეს იმას როდი ნიშნავს, რომ რუსეთი ნაკლებ ყურადღებას მიაქცევს ევროპის პატარა სახელმწიფოებს. რუსეთმა მოახერხა მეგობრული ურთიერთობების დამყარება უნგრეთში ორბანის მთავრობასთან, ხოლო ჩეხეთში - ზემანის ხელისუფლებასთან (გვ. 261-262).

ნაშრომის დასასრულს ვან ჰერპენი ჩამოთვლის რამდენიმე ღონისძიებას, რომლებიც, მისი აზრით, შეასუსტებს რუსული „რბილი ძალაუფლების“ ზეგავლენას. ეს ღონისძიებები გულისხმობს მეტი თანხების დახარჯვას რუსული პროპგანდის საპირისპიროდ, ალტერნატიული რუსულენოვანი არხების შექმნას, ფაქტების გულდასმით გაანალიზებას, საზოგადოებრივი ცნობიერების ამაღლებას, სიმართლის თქმას (თუნდაც ეს დასავლეთის უარყოფითი ასპექტების გაშუქებას გულისხმობდეს), ინტერნეტ-ტროლებთან ბრძოლას და რუსული პროპაგანდის მიმართ ნაკლებად ტოლერანტულ მიდგომას (გვ. 275-280).

რა შეიძლება ითქვას ვან ჰერპენის ნაშრომის შესახებ? ეს არ არის ისეთი წიგნი, სადაც პოლიტიკური პრობლემების სიღრმისეული ანალიზია მოცემული. ავტორი პოპულარულ ენაზე წერს და ნაშრომის დასახსრულობის და ბევრი შენიშვნის მიუხედავად, მას მკაცრად აკადემიურ თხზულებად ვერ მივიჩნევთ. თუმცა, ავტორის მიზანს, ალბათ, არც წარმოადგენდა პროპაგანდის ბუნების ფილოსოფიური ანალიზი. მისი მიზანია, აჩვენოს, თუ რამდენად საფრთხის შემცველი შეიძლება აღმოჩნდეს რუსული პროპაგანდა და დაინტერესებულ მკითხველს გააცნოს რუსული პროპაგანდისტული მანქანის მომცველი მასშტაბები.

2008 წელს რუსეთის აგრესიამ საქართველოში, ხოლო 2014 წელს - ყირიმში, ნათლად აჩვენა, რომ რუსეთის იმპერიალისტური პოლიტიკა მხოლოდ ერთი რეგიონით არ შემოიფარგლება. იმპერიალიზმი და ექსპანსიონიზმი რუსეთის საგარეო პოლიტიკის განუყოფელ ნაწილად იქცა. რუსეთის ხელისუფლების პროპაგანდა სერიოზულ საფრთხეს წარმოადგენს საქართველოს სუვერენიტეტისათვის: მისი მეშვეობით ხორციელდება საქართველოს დანაწევრების გამართლება, საქართველოს ისტორიის დამახინჯება და ეთნიკური/რელიგიური მტრობის წახალისება. მაგალითად, რუსეთის მედია-სივრცეში უხვად გვხვდება სიუჟეტები, სტატიები თუ „გამოკვლევები“, სადაც რუსი ავტორები შეგნებულად არიდებენ თავს სიტყვა „ქართველის“ გამოყენებას სვანეთის, სამეგრელოს, ლაზეთის, აჭარის და სხვა რეგიონების მაცხოვრებლებთან მიმართებაში. ასეთი მსჯელობებიდან გამომდინარე პოტენციური შედეგები, შესაძლოა, ძალზე საშიში იყოს საქართველოს მოქალაქეებისათვის. არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ნაციონალურ-სოციალისტური რეჟიმი გერმანიაში ადამიანთა ათვალწუნებული ჯგუფების გასარიყად აქტიურად იყენებდა პროპაგანდისტულ საშუალებებს. რა საბედისწერო შედეგები მოჰყვა ამ პროპაგანდას, დღეს ყველასათვის ცნობილია.

დღევანდელ არცთუ ისე სახარბიელო პოლიტიკურ-ეკონომიკურ ფონზე ვან ჰერპენის ნაშრომი, მიუხედავად მასში არსებული ზოგიერთი გადაჭარბებისა, შეგვახსენებს, რომ რუსეთის იმპერიალისტური პროპაგანდის მანქანა ინტენსიურად მუშაობს. სამხედრო აგრესიის გარდა რუსეთი აქტიურად იყენებს „რბილ ძალაუფლებასაც“. ნაშრომის მთავარი ღირსება, ჩემი აზრით, ისაა, რომ ის კარგ წარმოდგენას გვიქმნის ამ პროპაგანდის ძლიერი და სუსტი მხარეების შესახებ. სწორედ ეს ცოდნა უნდა გახდეს ამოსავალი წერტილი იმისათვის, რათა პროპაგანდისტული მანქანის მუშაობას ეფექტურად დავუპირისპირდეთ და მისი გავლენა მინიმუმამდე დავიყვანოთ.  

ფილოსოფოსი გამოქვაბულიდან: მერაბ მამარდაშვილი თავისუფლების შესახებ

 

„ის, რაც პლატონთან მიზიდავდა, არის გამოქვაბულის მძლავრი მეტაფორა, რომელშიც იგი ჩრდილებთან მებრძოლ ადამიანებს აღწერს. ეს ჩემი პრობლემაცაა.“

მერაბ მამარდაშვილი, ინტერვიუ სამოქალაქო საზოგადოების შესახებ

პლატონის „სახელმწიფოში“ მოცემული გამოქვაბულის ანალოგია, ალბათ, ყველაზე უფრო გავლენიანი ანალოგიაა დასავლური აზროვნების ისტორიაში. გამოქვაბულიდან თავდახსნილი ადამიანი ანუ ფილოსოფოსი ნამდვილ იდეებს უჭვრეტს და ჭეშმარიტებას ეზიარება. მაგრამ პლატონი მიიჩნევს, რომ ფილოსოფოსი უნდა „დაეშვას“ თავისი სიმაღლიდან იმისათვის, რათა უკეთ წარმართოს მოქალაქეთა საერთო ცხოვრება. ჰ. არენდტი აღნიშნული დიალოგის ანალიზისას აღნიშნავს: „იდეები მხოლოდ მას შემდეგ იქცევა საზომად, როცა ფილოსოფოსი იდეათა გაბრწყინებულ ცას დატოვებს და ადამიანთა სამყოფელ ბნელ გამოქვაბულს დაუბრუნდება.“ (იხ. ჰ. არენდტი, „რა არის ხელისუფლება?“ ინგლისურიდან თარგმნა გ. ხუროშვილმა. თბილისი: გამომცემლობა „ნეკერი“, 2015 წ., გვ. 59.)

ვფიქრობ, რომ აღნიშნული იდეა ძალიან კარგად მიესადაგება ქართველი ფილოსოფოსის მერაბ მამარდაშვილის (1930-1990 წწ.) ფიგურას. ეს მოაზროვნე, რომელიც „საბჭოთა“ ფილოსოფოსად მიიჩნეოდა, „შიგნიდან“ აკრიტიკებდა საბჭოთა ტოტალიტარულ სისტემას და ამ მხრივ მისი შემოქმედება უაღრესად საყურადღებოა. მიუხედავად იმისა, რომ საბჭოთა კავშირი დაიშალა, მისი სამართალმემკვიდრე, რუსეთის ფედერაცია, კვლავ აგრძელებს თავის იმპერიალისტურ და ტოტალიტარულ პოლიტიკას, ხოლო დემოკრატია ჩვენში ჯერ კიდევ მყიფეა. მამარდაშვილის შეხედულებები სოციალურ-პოლიტიკური პრობლემების შესახებ, ჩემი აზრით, კვლავ აქტუალური და საინტერესოა.

ტოტალიტარული სისტემა, პირველ რიგში, თავისუფლებას და თავისუფალ აზროვნებას უპირისპირდება. შესაბამისად, წინამდებარე წერილში განვიხილავ მამარდაშვილის შეხედულებებს თავისუფლების შესახებ. თუმცა, ჩემი მიზანი არ არის აღნიშნული საკითხის შესახებ მამარდაშვილის მიერ გამოთქმული მსჯელობების ყოველმხრივი ანალიზი. მოცემულ შემთხვევაში შემოვიფარგლები მამარდაშვილის ორი ცნობილი ინტერვიუთი. პირველი ეხება ფილოსოფიის არსებას, ხოლო მეორე - სამოქალაქო საზოგადოების იდეას (М. Мамардашвили, “Одиночество — моя профессия…” Интервью Улдиса Тиронса. В сборнике: М. Мамардашвили, Очерк современной европейской философии. Санкт-Петербург: Издательство “Азбука”, 2012, გვ. 533-566; “Гражданское общество”. В сборнике: М. Мамардашвили, Cознание и цивилизация. Тексты и беседы. Москва: Издательство “Логос”, 2004, გვ. 167-178. ). ორივე ასპექტი თანაბრად მნიშვნელოვანია, რადგან, როგორც ვნახავთ, ფილოსოფია მამარდაშვილთან თავისუფლებისაკენ სწრაფვაა, ხოლო ამ მისწრაფების განხორციელება სამოქალაქო საზოგადოების იდეასთანაა კავშირში.

მამარდაშვილის ინტერვიუ უ. ტირონსთან („მარტოობა ჩემი პროფესიაა...“), ეროვნული ფილოსოფიის საკითხის განხილვით იწყება. მამარდაშვილი მიიჩნევს, რომ „ეროვნული ფილოსოფოსის“ ცნება საკმაოდ პრობლემურია. იგი პოზიტიურ კონტექსტში საუბრობს „კოსმოპოლიტური ევროპის“ შესახებ, რომელიც არ ჯდება „ნაციონალური იდეოლოგიების“ ჩარჩოებში. ამ მხრივ მამარდაშვილი აკრიტიკებს კანტის შემდგომ გერმანულ ფილოსოფიას, კონკრეტულად კი - მარტინ ჰაიდეგერს. ევროპულ ცივილიზაციაზე „გადახტომით“ სტილიზებულ ანტიკურობასთან დაბრუნების თეზისი მამარდაშვილის მიხედვით, არადამაჯერებელია. ასეთ დროს ხდება ანტიკური საბერძნეთის ჰიპერბოლიზება, გმირის კულტის და მითოსური განზომილების წინა პლანზე წამოწევა. მაგრამ მამარდაშვილის მიხედვით, ძველი ბერძნებისათვის გმირი, უპირველეს ყოვლისა, ის ადამიანი იყო, რომელსაც შეეძლო „დღის სინათლეზე გამოეტანა არტიკულირებული პოლისის საზრისი“.

რას ნიშნავს „არტიკულირებული პოლისი“? ეს უფრო ნათელი გახდება, თუკი ყურადღებას გავამახვილებთ „გემაინშაფტის“ იდეის მამარდაშვილისეულ კრიტიკაზე.

ტერმინი „გემაინშაფტი“ (Gemeinschaft), რომლის ქართული შესატყვისია „თემი“, 1887 წელს შემოიტანა გერმანელმა სოციოლოგმა ფერდინანდ ტიონისმა (1855-1936 წწ.) თავის ნაშრომში „თემი და საზოგადოება“. „გემაინშაფტი“ ტიონისთან აღნიშნავს საზოგადოების ისეთ ტიპს, რომლისთვისაც დამახასიათებელია „საერთო გრძნობები” და სულისკვეთება. პატარა ქალაქში ან სოფელში მცხოვრებ ადამიანებს შორის არსებული ურთიერთობები “გემაინშაფტის” ტიპს განეკუთვნება. ამისგან განსხვავებით, ურბანული ანუ ქალაქური სივრცე, სადაც ანონიმური ურთიერთობები ჭარბობს, “გეზელშაფტის” (Gesellschaft) ტიპის საზოგადოებას შეესატყვისება. “გემაინშაფტსა” და “გეზელშაფტს” შორის არსებული განსხვავება, შესაძლოა, შევადაროთ ე. დიურკემის მიერ შემოტანილ განსხვავებას მექანიკურსა და ორგანულ სოლიდარობას შორის.

                   

მამარდაშვილის მიზანს არ წარმოადგენს ტიონისის სოციოლოგიური თეორიის კრიტიკა. თუმცა, ტერმინ “გემაინშაფტს” იგი უარყოფით კონტექსტში იყენებს. როდესაც მამარდაშვილი საუბრობს გერმანული ფილოსოფიის დაკნინებაზე კანტის შემდგომ პერიოდში, იგი აღნიშნავს, რომ გერმანულ აზროვნებაში თავი იჩინა “ანტიევროპულმა ნაკადმა”, რომ მასში გაჩნდა “ბარბაროსული” მომენტები, რომლებიც ევროპულ ცივილიზაციას დაუპირისპირდნენ. ეს ანტიევროპული ტენდენცია რაღაც საერთო “გემაინშაფტური მდგომარეობის” თანმხლებია, რომელიც, თავის მხრივ, გერმანულ მითოლოგიას ემყარება.

ხომ არ არის აქ მამარდაშვილის მსჯელობები ცალმხრივი? საყოველთაოდ ცნობილი ფაქტია, რომ მთელი XIX საუკუნის განმავლობაში, ასევე, XX საუკუნის პირველ ნახევარში გერმანულ სააზროვნო სივრცეში მსოფლიო დონის მოაზროვნეები მოღვაწეობდნენ. მაშინ რა “ბარბაროსულ” მომენტებზე საუბრობს ქართველი ფილოსოფოსი? ვფიქრობ, რომ იგი გულისხმობს იმ მომენტებს გერმანულ სააზროვნო ველში, რომელიც შემდგომში ნაციონალ-სოციალისტებმა საკუთარი პროპაგანდისტული მიზნებისათვის გამოიყენეს. 

გერმანიის ნაციონალ-სოციალისტური რეჟიმის პროპაგანდა დიდ ყურადღებას ამახვილებდა ისეთ ცნებებზე, როგორებიცაა “ხალხის სული” (Volkstum), “სისხლი და მიწა” (Blut und Boden), “არიული რასა”; ხდებოდა გერმანული ხალხის ფეტიშიზება მითოსურ ერთიანობასა და სტიქიურ ძალებზე ხაზგასმით. მასობრივს, კოლექტიურს უფრო მეტი მნიშვნელობა ენიჭებოდა, ვიდრე ინდივიდუალურს.

 

სწორედ ასეთი ტიპის “გემაინშაფტის” იდეას უპირისპირდება მამარდაშვილი. აზროვნების ის მოდუსი, რომელიც ყურადღებას ამახვილებს გარკვეულ ესთეტიკურად შეფერადებულ სტიქიურ ძალებზე და მათთან ჰარმონიულად ცხოვრებას ქადაგებს, მამარდაშვილის მიხედვით, “პროტოტალიტარული ტიპის ცდუნებების” წინაშე დგება. ამგვარი ყაიდის აზროვნება ევროპული კულტურის ძირითად ელემენტს ანადგურებს. ხოლო ევროპული კულტურის ცენტრალურ ელემენტს ინდივიდში “კრისტალიზებული თავისუფლება” წარმოადგენს. მამარდაშვილის მიერ ჰაიდეგერის ულმობელი კრიტიკა სწორედ ამ კონტექსტში უნდა გავიგოთ: მამარდაშვილს აინტერესებს არა იმდენად ჰაიდეგერის ფილოსოფია, რამდენადაც ის საფრთხეები, რომლებსაც მისი აზროვნება შეიცავს. ჰაიდეგერის პოეტური განაზრებები მიჯაჭვულობასა და მიკუთვნებულობაზე, სტიქიებზე და ეპოქალურობაზე (განსაკუთრებით კი ეს უკანასკნელი), მამარდაშვილის მიხედვით, მიმართულია იქითკენ, რომ ჩაანაცვლოს ისტორიის, როგორც თავისუფლების დრამის გაგება, რომელიც ევროპის ისტორიული განზომილების ბირთვს ქმნის. მამარდაშვილი თვლის, რომ ჰაიდეგერმა ვერ გაიგო, თუ რა იდგა ფაშისტური მოწოდებებისა და იდეოლოგიის მიღმა და ეს არის ის, რასაც იგი მას ვერ პატიობს. “აზროვნების სფეროში ისეთი ტიპის გამონათქვამები, როგორებიცაა - აჰ, არ ვიცოდი! აჰ, ეს არ გამითვალისწინებია! - უბრალოდ აკრძალულია.”

ფილოსოფია, ფილოსოფოსობა, მამარდაშვილის თანახმად, სხვაგვარად ხედვას, განსხვავებულად დანახვას გულისხმობს. ის, ამავე დროს, “შეუძლებლის, შეუძლებელი აზრის” მიმართ სიმამაცეცაა. ადამიანი, თავისი არსებით, თვითგანხორციელებას, სისრულის მიღწევას ესწრაფვის. მაგრამ აბსოლუტური აზრით ამის განხორციელება შეუძლებელია. “შეუძლებელი აზრი” სწორედ ამის გააზრებას წარმოადგენს. ყოველივე ეს, მამარდაშვილის აზრით, თავისუფლებისადმი ლტოლვას, “თავისუფლების ვნებას” გულისხმობს. თავის მხრივ, თავისუფლებისაკენ სწრაფვა შემეცნებისაკენ სწრაფვას უკავშირდება.

ქართველი ფილოსოფოსი მიიჩნევს, რომ საბჭოთა კავშირი იყო ქვეყანა, სადაც თავისუფლებაზე თავდასხმა სოციალური ორგანიზმისა და კულტურის საფუძველს ქმნიდა. ეს იყო სისტემა, რომელიც თავიდან ბოლომდე თავისუფლებისა და სიცოცხლის უარმყოფელ პრინციპებს ემყარებოდა. საბჭოთა კავშირში სოციალური ცხოვრების ყველა ასპექტი განმსჭვალული იყო თავისუფლებისა და სიცოცხლის უარმყოფელი პრინციპებით. მამარდაშვილი შემდეგი სიტყვებით გამოხატავს ამ ფენომენს: ანტი-სიცოცხლის სისტემა. ასეთ ფონზე “ფილოსოფია - ესაა სიცოცხლის ღირსების რეაქცია ანტი-სიცოცხლის საპირისპიროდ”.

 

როგორც ვხედავთ, ფილოსოფია და ფილოსოფოსობა მამარდაშვილთან იმთავითვე სოციალურ ჭრილში ხორციელდება. ფილოსოფოსი აზროვნებს, ის ესწრაფვის თავისუფლებას და უპირისპირდება ტოტალიტარულ სისტემას, რომელიც მხოლოდ თავისუფლების დათრგუნვის ხარჯზე ახერხებს არსებობას. ინტერვიუში, რომელშიც მამარდაშვილი სამოქალაქო საზოგადოების შესახებ საუბრობს, იგი აღნიშნავს, რომ საბჭოთა კავშირი ისეთი სახელმწიფოა, რომელიც სრულად აკონტროლებს ცნობიერების სტრუქტურებს და საფუძველშივე კლავს კრიტიკულ აზროვნებას. მამარდაშვილი თვლის, რომ ამის მიზეზები რუსეთში აბსოლუტური მონარქიის დამკვიდრებაში უნდა ვეძიოთ. ივანე მრისხანეს შემდეგ რუსეთში არსებულ სოციალურ-პოლიტიკურ რეალობას მეფის ნება განსაზღვრავდა. “მთელი საზოგადოება მეფის გაზრდილ ჩრდილად გადაიქცა. მაგრამ ჩრდილები არ არიან რეალურები. ამის შემდგომ არარეალურობა რუსეთის სოციალური ცხოვრების წინაპირობად იქცა.” იგივე გაგრძელდა საბჭოთა კავშირშიც. ლენინისა და სტალინის ფიგურების გაკერპებამ, კომუნისტური პარტიის, საბჭოთა სახელმწიფოსა და საბჭოთა ადამიანის იდეების გაფეტიშებამ კიდევ უფრო მეტი არარეალურობა წარმოშვა. მამარდაშვილი იქვე ამბობს, რომ საბჭოთა ადამიანებმა არ იციან, თუ ვინ განკარგავს მათ ბედს, რომ მათ ერთი მარტივი საქმის გასაკეთებლად რამდენიმე ათეული ნებართვის მიღება უწევთ, რომ ნებისმიერი რაციონალური მოქმედების განხორციელებისას ისინი უამრავ ფანტომს აწყდებიან. ამ ჭრილში საბჭოთა ბიუროკრატიული აპარატის და ზოგადად, საბჭოთა სისტემის ფუნქციონირება, კრიტიკული თეორიის ტერმინოლოგიაზე დაყრდნობით, გონების ირაციონალურობის გამოვლინებად შეიძლება მივიჩნიოთ.

ასეთ ტოტალიტარულ სისტემას მამარდაშვილი უპირისპირებს სამოქალაქო საზოგადოების იდეას, როგორც თავისუფლების განხორციელების წინაპირობას. იგი დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს საზოგადოებრივი თავყრილობის, დებატების, პოლემიკის, ერთი სიტყვით, აგორის იდეას. ამავე დროს, იგი საგანგებო ყურადღებას ამახვილებს სივრცობრივ განზომილებაზე. “ჩვენ გვჭირდება თავისუფალი სივრცე იმისათვის, რათა ვიაზროვნოთ, საკუთარი თავი ვიპოვოთ და საერთო მიზნები განვსაზღვროთ.”

საბჭოთა კავშირში, მამარდაშვილის აზრით, არ არსებობდა განსხვავება სახელმწიფოსა და საზოგადოებას შორის. 1917 წლის ოქტომბრის რევოლუციის შემდეგ რუსეთში და მოგვიანებით საბჭოთა კავშირში სამოქალაქო საზოგადოება გაქრა. მამარდაშვილი მიიჩნევს, რომ საჭიროა “საწყისებთან დაბრუნება და ისტორიულ ჭრილში გააზრება იმისა, თუ როგორ ამოვვარდით ისტორიიდან.” ეს კი მხოლოდ მაშინ მიიღწევა, როდესაც თავისუფალი მოქალაქეები აქტიურად ჩაერთვებიან საზოგადოებრივ ცხოვრებაში და მონაწილეობას მიიღებენ საზოგადოებრივი საკითხების გადაჭრაში. სამოქალაქო საზოგადოების იდეა გულისხმობს განსხვავებას სახელმწიფოსა და საზოგადოებას შორის. სწორედ ამ კონტექსტში აღნიშნავს მამარდაშვილი, რომ საჭიროა დამოუკიდებელი საზოგადოებრივი ძალების გათავისუფლება. სამოქალაქო საზოგადოებაში თავისუფალ ადამიანთა თავისუფალი ქმედებები ერთმანეთს ერწყმის და საყოველთაო კეთილდღეობას ემსახურება.

მიუხედავად ამისა, არ არსებობს არანაირი გარანტია იმისა, რომ სამოქალაქო საზოგადოება აუცილებლობით ასეთი იქნება. “მაგრამ ჩვენ უნდა წავიდეთ ამ რისკზე. სამოქალაქო საზოგადოება შეესატყვისება ადამიანის ისტორიულ შესაძლებლობებს და თავად ისტორიას, როგორც სიკეთისა და ბოროტების დრამას. ადამიანის ღირსებაც სწორედ ესაა: გააკეთოს არჩევანი სიკეთესა და ბოროტებას შორის.” მოცემულ შემთხვევაში არ ვფიქრობ, რომ ამ ეთიკურ კატეგორიებს მამარდაშვილი მეტაფიზიკურ მნიშვნელობას ანიჭებდა. ჩემი აზრით, აქ იგი უფრო დემოკრატიასა და ტოტალიტარიზმს, თავისუფლებასა და თავისუფლებიდან გაქცევას შორის არჩევანზე საუბრობს. ჯანსაღ სამოქალაქო საზოგადოებაში მოქალაქებს უნდა ჰქონდეთ საზოგადოებრივი მსჯელობის უნარი, მათ უნდა შეძლონ საკუთარ ქმედებებზე პასუხისმგებლობის აღება. მხოლოდ ასე შეძლებენ ისინი ცხოვრებაში საკუთარი ანარეკლის დანახვას ანუ იმის გააზრებას, რომ მათ თავიანთი ქმედებებით, გარკვეულწილად შეცვალეს საზოგადოება უკეთესობისაკენ; მხოლოდ ამ შემთხვევაში შეიძლება ისინი იწოდებოდნენ მოქალაქეებად. აღნიშნულ იდეას მამარდაშვილი ძველი ბერძნების ერთ-ერთ უდიდეს მონაპოვრად მიიჩნევს. “ჩვენ არა მხოლოდ გვაქვს უფლება, არამედ ვალდებულებიც ვართ, მივიღოთ მონაწილეობა საზოგადოებრივ საქმეებში და გდავჭრათ საკუთარი პრობლემები.”

თუმცა, ეს არ არის იოლი ამოცანა. “საბჭოთა კავშირში დღემდე პრიმიტიული საზოგადოებრივი გრამატიკა არსებობს, რაც ასწლეულების განმავლობაში ჩრდილოვანი არსებობითაა გამოწვეული. [ადამიანები] ვერ იაზრებენ მოსალოდნელ შედეგებს, მათ არ ძალუძთ, ჩაწვდნენ საზოგადოებრივ პროცესებს და საზოგადოებრივად მნიშვნელოვან საკითხებზე იმსჯელონ. მათ არა აქვთ ის უნარები, რომელსაც უნდა ფლობდეს ყოველი მოქალაქე იმისათვის, რათა სოციალურ სამყაროში მომხდარი მოვლენები თავის შეხედულებებს შეუთანადოს. მარქსიზმის ენაზე რომ ვთქვათ, ისინი გაუცხოებულები არიან.”

ეს შეფასება, შესაძლოა, პესიმისტურად მოგვეჩვენოს, თუმცა მამარდაშვილის პოზიცია, საბოლოო ჯამში, მაინც ოპტიმისტურია. თავის მოხსენებაში “ევროპული პასუხისმგებლობა”, რომელიც მან 1988 წელს წაიკითხა პარიზში, იგი ამბობს: “ადამიანი [...] არის მუდმივი, შეუნელებელი მცდელობა ადამიანად გახდომისა. [...] ეს ისეთი მდგომარეობაა, რომელიც განუწყვეტლივ იქმნება.” საჭიროა განუწყვეტელი ძალისხმევა არტიკულირებული ანუ ისეთი სივრცის შესაქმენლად, სადაც ადამიანები შეძლებენ საკუთარი აზრების გამოხატვას. მამარდაშვილისათვის ამ სივრცის პირველნიმუშს, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ბერძნული აგორა წარმოადგენდა. სწორედ ენობრივი არტიკულაციებით სავსე აგორა, სადაც საზოგადოებრივი ცხოვრება ჩქეფს, გვევლინება გამაშუალებელ მომენტად, რომელიც ინდივიდებს საკუთარი აზრების ჩამოყალიბების, დახვეწისა და ადეკვატურად გამოთქმის საშუალებას აძლევს.

   

შეიძლება შეიქმნას შთაბეჭდილება, რომ საზოგადოებრივი სივრცის/აგორის მამარდაშვილისეული ხედვა თანამედროვე საზოგადოებისათვის არარელევანტურია. დღეს, საბჭოთა კავშირის დაშლიდან 25 წლის შემდეგ, ჩვენი საზოგადოება არ არის მოქცეული ტოტალიტარიზმის მარწუხებში. არსებობენ თავისუფალი მედია-საშუალებები, რომლებიც საპირისპირო პოზიციებს აფიქსირებენ; შექმნილია სოციალური მოძრაობები, რომლებიც იბრძვიან ცვლილებების მოსახდენად ეკოლოგიის, განათლების და სხვა სფეროებში; ინტერნეტ-სივრცე (განსაკუთრებით, სოციალური ქსელები) მძლავრი დისკუსიების და საჯარო დებატების ასპარეზადაა ქცეული. ერთი შეხედვით, ის, რაზეც მამარდაშვილი მსჯელობდა და რისკენაც მისი სოციალურ-პოლიტიკური ნააზრევი იყო მიმართული, განხორციელებულია: სახეზეა სამოქალაქო საზოგადოება, რომელიც მრავალფეროვანი და ჯანსაღი დებატების საშუალებას ქმნის და რომლის ფარგლებშიც მოქალაქეებს შეუძლიათ, აქტიურად იღვაწონ საყოველთაო კეთილდღეობის მისაღწევად.

მაგრამ არის თუ არა ყველაფერი ისე, როგორც ეს ჩვენი საზოგადოების სოციალურ ცხოვრებაზე თვალის ერთი გადავლებით შეიძლება აღვიქვათ? სამწუხაროდ, ვფიქრობ, რომ არა. მე ადრეც მივუთითე იმ პრობლემებზე, რომლებიც ჩვენი დემოკრატიისათვისაა დამახასიათებელი. ზოგადი დებულების სახით რომ ჩამოვაყალიბოთ, ყველაზე დიდ გამოწვევას ჩვენი დემოკრატიის განვითარებისათვის წარმოადგენს ისეთი ელიტების მმართველობა, რომლებიც ნაკლებად სცემენ პატივს დემოკრატიულ პრინციპებს. არანაკლებ სავალალოა ის მდგომარეობა, რომელსაც, როგორც ზემოთ იქნა აღნიშნული, მამარდაშვილი “პრიმიტიულ საზოგადოებრივ გრამატიკას” უწოდებდა, ანუ მოქალაქეთა დიდი ნაწილის უუნარობა და სურვილის არქონა, ჩაერთონ საზოგადოებრივი პრობლემების გადაჭრაში. ამ ფონზე კიდევ უფრო დიდ მნიშვნელობას იძენს ფილოსოფოსის ამოცანა: დატოვოს ჩრდილების სამყარო, გავიდეს გამოქვაბულიდან, ხოლო შემდეგ ისევ დაბრუნდეს უკან იმისათვის, რათა ახალი იდეებითა და “საზომებით” აღჭურვილმა, უფრო მეტი სინათლის შეტანა სცადოს იქ, სადაც ადრე წყვდიადი ბატონობდა. ვფიქრობ, რომ მერაბ მამარდაშვილის ძალისხმევა ამ კუთხით დღესაც აქტუალური და ანგარიშგასაწევია.

ცუდი ტრადიცია ანუ რატომ არის არასასურველი 9 მაისის აღნიშვნა

გორში ხვალ ფაშიზმზე გამარჯვების 71-ე წლისთავი აღნიშნება. გორის მერიის ინფორმაციით, 11:00 საათზე, ადგილობრივი ხელისუფლების წარმომადგენლები ფაშიზმზე გამარჯვების დღეს მეორე მსოფლიო ომის გორელ მონაწილეებს ტრადიციულად გორის ცენტრში, საბრძოლო დიდების მუზეუმთან მიულოცავენ და ომში დაღუპულთა მემორიალს გვირგვინებით შეამკობენ. ვეტერანების პატივისაცემად გორის მოსწავლე-ახალგაზრდობის კულტურულ-საგანმანათლებლო ცენტრის აღსაზრდელები ღონისძიებას გამართავენ.

ვლადიმერ პუტინი ყოფილი საბჭოთა რესპუბლიკების მოქალაქეებს ფაშიზმზე გამარჯვების დღეს ულოცავს. მილოცვა განკუთვნილია საქართველოს მოქალაქეებისთვის და ცალკე გამოყოფილია აფხაზეთისა და ე.წ. სამხრეთ ოსეთის „მოქალაქეები“.

საინფორმაციო სააგენტო „ინტერპრესნიუსი“

ზედაპირულად მოაზროვნე ადამიანებმა, ამ წერილის ავტორი შესაძლოა, ვეტერანთა უპატივცემულობაში ან სულაც ფაშიზმისადმი ერთგულებაში დაადანაშაულონ. იმთავითვე ვიტყვი, რომ ეს ასე არ არის. ირონიულ კონტექსტში მოხსენება იმ ჯარისკაცებისა, რომლებსაც გულწრფელად სწამდათ, რომ სამშობლოსათვის იბრძოდნენ, ჩემს საქმეს არ წარმოადგენს. არც ფაშიზმის თუ ნაციზმის იდეალიზებას ვესწრაფვი. იმ ფოტოებისა თუ ვიდეოების ნახვა, რომელიც ჰოლოკოსტის და ზოგადად, მეორე მსოფლიო ომის საშინელებებს ასახავს, სრულებით საკმარისია, რათა ნებისმიერ საღად მოაზროვნე ადამიანში ფაშიზმისა და ნაციზმის მიმართ სიძულვილი აღძრას.

მაშ, რატომ მიმაჩნია 9 მაისის აღნიშვნა ცუდ ტრადიციად? რატომ ვთვლი, რომ ასეთი პრაქტიკა ოკუპანტი სახელმწიფოს ანუ რუსეთის წისქვილზე უფრო ასხამს წყალს, ვიდრე ჩვენსაზე?

დავიწყოთ იმით, რომ თანამედროვე საერთაშორისო ვითარება სრულიად განსხვავებულია უწინდელი ვითარებისაგან. თანამედროვე გერმანია უწინდელი ფაშისტური გერმანიის აჩრდილსაც კი არ წარმოადგენს და თავგამოდებით იბრძვის დემოკრატიის დასამკვიდრებლად ევროპაში. გერმანიის კანცლერი ანგელა მერკელი აქტიურად იღვწის სირიელ ლტოლვილთა დასახმარებლად და ამ მხრივ ენერგიულ ნაბიჯებსაც დგამს. ყოველი სირიელი ლტოლვილისათვის, რომლებმაც სამოქალაქო ომის საშინელებები იწვნიეს, ეს ქალბატონი იმედის განსახიერებაა, ხოლო გერმანია ის ნავთსაყუდელია, სადაც ჩაღწევასაც ყველა, დიდი თუ პატარა, ცდილობს.

როდესაც რაიმეს ვზეიმობთ, მაშინ ტრადიციას ვცემთ პატივს და წარსულში მომხდარი მოვლენების გამო სიამაყეს ვგრძნობთ. 9 მაისის აღნიშვნას საბჭოთა კავშირის ხელისუფლებისათვის სასიცოცხლო მნიშვნელობა ჰქონდა, რადგან ამით ხდებოდა დიადი საბჭოთა მითის („დაუმარცხებელი საბჭოთა ხალხის“) განმტკიცება, რაც მერტონის აშკარა ფუნქციას შეიძლება შევადაროთ. ხოლო ამ პომპეზური ღონისძიებების ლატენტური (ანუ ფარული) და გაცილებით მნიშვნელოვანი ფუნქცია, ჩემი აზრით, არაცნობიერ განზომილებაში უნდა ვეძიოთ. მერტონის სახელგანთქმულ მაგალითში ჰოპის ტომის ინდიელთა წვიმის ცეკვის აშკარა ფუნქცია წვიმის მოყვანაა, ხოლო ლატენტური ფუნქცია იმაში ვლინდება, რომ ეს ცეკვა ხელს უწყობს ტომის წევრთა შეკავშირებას და ჯგუფისადმი მიკუთვნებულობის გრძნობის განმტკიცებას. ჩემი აზრით, საბჭოთა პერიოდში 9 მაისის აღნიშვნის ლატენტური ფუნქცია დაახლოებით მსგავსი იყო: გრანდიოზული აღლუმები, რომლებიც მოსკოვში, წითელ მოედანზე იმართებოდა (და რომლებიც მცირე მასშტაბით სსრკ-ს უამრავ სხვა ქალაქში მეორდებოდა), ხელს უწყობდა ხალხის მასებში რწმენის გაღვივებას, რომ მათ რაღაც საერთო ჰქონდათ და რაც მთავარია, რომ ისინი („დიადი საბჭოთა ხალხი“) არსებითად განსხვავდებოდნენ „მათგან“ (ანუ ბურჟუაზიული და „დამპალი“ კაპიტალისტური სამყაროსაგან).

ამრიგად, ერთი მხრივ ხდებოდა იმის დემონსტრირება, რომ „ჩვენ“ გავიმარჯვეთ, „ჩვენ“ დავამარცხეთ ფაშიზმი და გადავარჩინეთ სამყარო, რომ „ჩვენ“ მაგრები და უძლეველები ვართ, რომ ჩვენ პატივს ვცემთ ჩვენს ვეტერანებს, ხოლო არაცნობიერად ღვივდებოდა და მტკიცდებოდა რწმენა იმისა, რომ „ჩვენ“ უკეთესები ვართ, ვიდრე „ისინი“; ჩვენ გვაქვს რაღაც ისეთი, რაც „მათ“ არა აქვთ; ჩვენ უკეთესი ადამიანები ვართ, ვიდრე „ისინი“.

ვფიქრობ, რომ რუსეთის ფედერაციაში 9 მაისის აღნიშვნას დღესაც ეს აშკარა და ლატენტური ფუნქციები შეესატყვისება. რუსეთის იმპერიალისტური ხელისუფლებისათვის 9 მაისის დისკურსი ანუ ინფორმაციული ველი (ფილმები, ფოტოები, საგაზეთო სტატიები, მითები და ლეგენდები მეორე მსოფლიო ომის შესახებ, ცოცხალი ვეტერანები თუ აღლუმები) საუკეთესო ინსტრუმენტია იმისათვის, რათა ფენიქსივით ააღორძინოს მითი, რომლის სიყალბეც სრულიად ნათელი გახდა საქართველოში ეროვნული მოძრაობის აღმავლობის დროს. ეს არის მითი, რომელიც წარსულის იდეალიზებას, ყოველივე არასასურველის მიჩქმალვასა და გადახაზვას ესწრაფვის, რათა შექმნას ერთმანეთთან ჰარმონიაში მყოფი რუსის, ბელორუსის, უკრაინელის, ქართველის და ა.შ. სურათი, ოღონდ ისევ რუსის დომინანტობით! ნიშანდობლივია ისიც, რომ 9 მაისის და ზოგადად, მეორე მსოფლიო ომის გაიდეალება ხდება ბელორუსიაშიც, სადაც ლუკაშენკო პატრიოტულ მოტივებზე თამაშით საკუთარი ავტორიტარიზმის შენიღბვას ცდილობს (თუმცა, უხეიროდ). ამას ისიც უნდა დავამატოთ, რომ ევროპაში კაპიტულაცია 8 მაისს აღინიშნება და რომ 9 მაისის აღნიშვნა ტიპიურად საბჭოთა ფენომენია (თავდაპირველად გერმანიის კაპიტულაცია მოხდა ქ. რეიმსში 7 მაისს, ცენტრალური ევროპის დროით - 8 მაისს. ამით უკმაყოფილო სტალინმა ცალკე კაპიტულაცია მოითხოვა, რომელიც ძალაში მოსკოვის დროით 9 მაისს შევიდა).

თუკი 9 მაისის დიდი ზარ-ზეიმით აღნიშვნა რუსეთის ამჟამინდელი არადემოკრატიული და იმპერიალისტური მთავრობის სასიცოცხლო ინტერესებში შედის, ცოტათი (ბევრად თუ არა) ბუნდოვანია, თუ რას აღვნიშნავთ ჩვენ, საქართველოს მოქალაქეები. და აქ თავს იჩენს მეორე არგუმენტი:

საკმაოდ ხშირად სათანადო ყურადღება არ ექცევა იმ ვითარებას, რომ მეორე მსოფლიო ომის დროს ბევრი ქართველი (ზოგიერთი ცნობით, 30 000-მდე ჯარისკაცი) ფაშისტური გერმანიის მხარეს იბრძოდა საბჭოთა კავშირის წინააღმდეგ. მათ სანუკვარ მიზანს ჩვენი ქვეყნის დამოუკიდებლობის აღდგენა წარმოადგენდა. ალბათ არასწორი იქნება იმის მტკიცება, რომ მათ დაწვრილებით იცოდნენ, თუ რა საშინელებებს აკეთებდა ფაშისტური გერმანია. მათი მიზანი, ისევე როგორც საბჭოთა მხარეზე მებრძოლი ქართველი ჯარისკაცებისა, ერთი იყო: საკუთარი სამშობლოს დაცვა და ბოლშევიკებისგან შელახული ღირსების აღდგენა. ჩვენი ტრაგიზმი ისაა, რომ ეს ჯარისკაცები ფრონტის განსხვავებულ მხარეს იბრძოდნენ: როგორც საბჭოთა, ასევე, ფაშისტური გერმანიის მხარეს მებრძოლი ჯარისკაცები არსებული ვითარების მსხვერპლნი იყვნენ. რა უნდა ითქვას რიგით მებრძოლებზე, როდესაც წამყვანმა ქართველმა ინტელექტუალმა გრიგოლ რობაქიძემ საბედისწერო შეცდომა დაუშვა და ჰიტლერსა და მუსოლინის ქებით აღსავსე ესეები მიუძღვნა. საბჭოთა კავშირში არანაკლებ უარეს ვითარებაში აღმოჩნდნენ ქართველი მწერლები და პოეტები, რომლებიც ხოტბას ასხამდნენ ლენინს, სტალინსა და სოციალიზმს...

ესეც მეორე მნიშვნელოვანი არგუმენტი იმისათვის, რომ 9 მაისის აღნიშვნა ცუდი ტრადიციაა. მეორე მსოფლიო ომი ჩვენთვის განსაკუთრებით ტრაგიკული ომია. თუკი ბელორუსები, უკრაინელები და რუსები პირდაპირი აზრით იცავდნენ საკუთარ სამშობლოს (რაც ნაწილობრივ ხსნის 9 მაისის ინტერპრეტირებას პატრიოტულ ჭრილში ამ ქვეყნის მაცხოვრებლების მხრიდან), ჩვენ თითქმის არ გვქონია ბრძოლები საქართველოს ძირითად ტერიტორიაზე. ისევე, როგორც პირველი მსოფლიო ომის დროს, ჩვენი ქვეყნის მოსახლეობა ჩართული აღმოჩნდა გაუგებარ, აბსურდულ და საშინელ სასაკლაოში. ქართველების ამბივალენტურ, ორაზროვან მდგომარეობას ნათლად აჩვენებს 1945 წლის აპრილის აჯანყება კ. ტექსელზე: მაშინ, როდესაც ევროპაში ომი, ფაქტიურად, დასრულდა, გერმანული ლეგიონის ქართველი ჯარისკაცები გერმანელებს აუჯანყდნენ. ერთმანეთის ხოცვა-ჟლეტა 20 მაისამდე გაგრძელდა. ამ დღეს კუნძულზე კანადელები მოვიდნენ... ამიტომ 9 მაისს უფრო მეტად ჩაფიქრება გვმართებს და არა ზეიმი. ჩაფიქრება იმაზე, რომ ჩვენი ქვეყნის მოქალაქეები უცხო ომში დაიღუპნენ. თუკი ფაშიზმი დამარცხდა, სამაგიეროდ, კომუნიზმი კიდევ უფრო გაძლიერდა და საბჭოთა კავშირი თავისი გულაგებითა და რეპრესიებით კვლავ განაგრძობდა არსებობას ოთხ ათეულ წელზე მეტ ხანს. 9 მაისს ისიც უნდა გავიხსენოთ, რომ ნაცისტური გერმანიის მხარეზე მებრძოლი ქართველების მიზანს სწორედ ამ უმოწყალო და სისხლიანი რეჟიმის განადგურება წარმოადგენდა. მათ ხსოვნასაც სათანადო პატივი უნდა მივაგოთ. 9 მაისის ნაცვლად აქცენტის გაკეთება ისევ 26 მაისზე, დამოუკიდებლობის დღეზე სჯობს, რადგან ეს დღე საუკეთესო საშუალებაა იმათ მოსაგონებლად, ვინც სამშობლოს დამოუკიდებლობას თავი შესწირა (დიდგორზე, კრწანისზე, პირველი თუ მეორე მსოფლიო ომის დროს, აგვისტოს ომში და ა.შ.).

რა თქმა უნდა, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ჩვენს ვეტერანებს ყურადღება მოვაკლოთ. დაე, სახელმწიფო დაეხმაროს მათ და მეტი ყურადღება მიაქციოს მათ ჯანმრთელობას. მაგრამ ვაქცევთ თუ არა ყურადღებას „ქართული ლეგიონის“ ვეტერანებს? ნუთუ ისინი არ იმსახურებენ ჩვენს პატივისცემასა და ყურადღებას? 9 მაისის აღნიშვნითა და ფაშიზმზე გამარჯვებით ტრაბახით ჩვენ უგულებელვყოფთ ქართველი ლეგიონის ჯარისკაცების თავდადებას და ძალაუნებურად რუსეთის იმპერიალისტური პოლიტიკის ინტერესებს ვემსახურებით.

შალვა მაღლაკელიძე და ქართველი ლეგიონერები. 1942 წელი.

ქართული ლეგიონის სამკლავური

ქართველი ლეგიონერები გერმანული 81 მმ-იანი ნაღმსატყორცნით.




ქართველი ლეგიონერები ჰოლანდიის სანაპიროზე.